De afgelopen dagen stelde een goede vriend van mij de volgende vraag: moet Israël betrekkingen aanknopen met Saoedi-Arabië, of moet Jeruzalem zo veel mogelijk afstand houden van deze verfoeilijke middeleeuwse dictatuur, tot de tanden uitgerust met Amerikaanse en Engelse wapensystemen? Ik denk dat de zeer begrijpelijke vraag twee belangrijke componenten kent: in de eerste plaats de morele component, die neerkomt op de vraag of je ten principale zaken kan doen met een dergelijk verwerpelijk regime, dat tot de dag van vandaag veroordeelden en plein publique onthoofdt en verder bol staat van onderdrukking en discriminatie, van uitbuiting en de meest extreme rijkdom, of zijn er diplomatieke en pragmatische argumenten om over bezwaren heen te stappen en inderdaad betrekkingen aan te knopen, in eerste instantie gedreven door overwegingen van veiligheid?
Ik zou niet graag in de schoenen staan van de politieke en militaire elite van Israël bij de beantwoording van deze vraag. Daar komt nog bij dat het gerucht (?) de ronde doet dat Saoedi-Arabië voor samenwerking met Israël een hoge prijs zou willen betalen, namelijk erkenning van Israël en het aangaan van volledige diplomatieke betrekkingen. Het land is kennelijk bereid een hoge prijs te betalen voor de steun van Israël bij de machtsstrijd tussen sji’ieten en soennieten in het Midden-Oosten, tussen het sji’itische Iran enerzijds en het soennitische Saoedi-Arabië anderzijds. Wie de religieuze en politieke machtsstrijd tussen deze twee grootmachten probeert te begrijpen, weet ook dat de rol van Israël, geconcentreerd op wat zich afspeelt in Libanon en Syrië, voor de leiders in Riyad van cruciale betekenis kan zijn.
In het internationale verkeer staan doorgaans invloed en macht op de eerste plaats. Op zijn minst is de klassieke theorie van toepassing dat de betrekkingen tussen staten amoreel zouden zijn en dat het belang van de staat voor zou schrijven dat men niet kieskeurig kan zijn bij de keuze van partners in het internationale verkeer. Voor die opvatting kan ik zeker begrip opbrengen (er zijn vele voorbeelden), maar ik denk ook dat aan deze werkelijkheid grenzen zijn, los van de vraag of er niet al te vaak heel beperkte keuzes zijn. Een kleine staat heeft immers heel wat meer moeite ten opzichte van een heel grote staat zijn marges te bepalen dan andersom. Soms ook zijn er helemaal geen echte keuzes!
Het lijkt mij gerechtvaardigd te zeggen dat ook Israël bij het maken van keuzes voor vormen van allianties zeker niet de volledige vrijheid van keuze heeft, zoals Israël in hoge mate afhankelijk is van keuzes en gebeurtenissen die landen in het gebied om Israël heen maken. In dat gebeuren zijn Iran en Saoedi-Arabië spelers van groot belang en hun keuzes zijn op zichzelf weer van groot belang voor Israël. Kennelijk is het nu zo dat in de ogen van de Saoedi’s keuzes van de regering in Jeruzalem ook van aanzienlijk belang kunnen zijn voor de Saoedische regering in Riyad. Van een eenzijdig belang is dus geen sprake meer!
De situatie wordt gecompliceerd door bericht welke prijs Israël zou moeten betalen voor betrekkingen met Saoedi-Arabië. Het verhaal is dat het in de gewijzigde machtsverhoudingen de taak van Israël zou zijn de verfoeilijke Hezbollah, sji’itisch van aard, te controleren en desnoods aan te pakken. Dat is een bloedserieuze aangelegenheid, want Hezbollah beschikt zeker over zeer grote aantallen raketten van verschillende soort, afkomstig uit Syrië en geleverd door Iran. Alleen hierdoor al is een rol van Israël hoogst riskant en Israëlische militairen erkennen het gevaar en wijzen bij herhaling op de grote risico’s. Zo zag ik al berekeningen van het aantal Israëlische doden bij een mogelijk conflict met Hezbollah. Getallen die in de duizenden liepen, waarover met grote ernst wordt nagedacht!
Ik denk dat het uitgesloten is dat in de grote machtsstrijd in het Midden-Oosten – met nu al honderdduizenden doden in Syrië en Jemen en miljoenen ontheemden – Israël het eigen belang het beste dient door buiten het conflict te blijven. Zo grijpt Israël in wanneer er bijvoorbeeld wapentransporten worden waargenomen vanuit Syrië naar Hezbollah. Volkomen terecht, maar ook een bewijs van het feit dat er al een Israëlische rol is, en dat zal niet gauw anders worden. In het hele Midden-Oosten ziet het er naar uit dat grote strategische verschuivingen plaatsvinden waarvan geen sji’itisch of soennitisch land is uitgesloten. De effecten op Israëls positie zijn nu al duidelijk wanneer men naar Syrië kijkt, waar Iraanse en Hezbollah-roepen waarschijnlijk blijvend aanwezig zijn, met Rusland in een soort van dirigentenrol.
Wat nu zou Israël aan moeten met Saoedi-Arabië? Ik vrees dat Jeruzalem uit een oogpunt van staatsbelang in de huidige situatie geen afstand kan blijven houden van de Saoedi’s. Het is een ingewikkelde vraag hoe om te gaan met het staatsbelang en de moraliteit die ook aan de orde is in het internationale verkeer. Ik heb daar geen eenduidig antwoord op, maar schuren doet het zeker!
