In tal van Israëlische en Joodse publicaties, her en der in de wereld, maar vooral in Israël, is het debat over de emigratie van Israëli’s naar het buitenland, in het bijzonder naar Berlijn, weer losgebarsten. Dat is niet de eerste keer, allesbehalve, want het lijkt wel of in een soort van cyclisch gebeuren dit debat van tijd tot tijd weer wordt opgepakt. Nu is het feit dat duizenden Israëli’s zijn neergestreken in Berlijn de meest gerede aanleiding.
Men zegt dat in Berlijn zo’n 20.000 Israëli’s zouden wonen. Ik ben enige tijd niet in deze indrukwekkende stad geweest, maar men zegt dat de Israëlische aanwezigheid duidelijk zichtbaar is. Er is een gemeenschap ontstaan, zo zegt men, met de duidelijke trekken van een gemeenschap met eigen sjoels, scholen, restaurants, cafés, enzovoort. Dat op zichzelf is al bijzonder. In een stad als Amsterdam bijvoorbeeld, met 10.000 Israëli’s (wie weet zo iets precies?) is naar mijn beste weten geen of nauwelijks sprake van een gesegregeerd Israëlisch leven met alle kenmerken ervan. Voor zover ik kan zien, zijn de meesten sterk geassimileerd en nemen zij ook nauwelijks deel aan het Joodse leven. Ook in politiek opzicht spelen zij geen rol van enige betekenis.
Dat vertrek van al die Israëlische staatsburgers naar Berlijn wordt als vooral economisch gemotiveerd beschreven. Overigens: de bekende Israëlische kenner van migratiestromen aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem, professor Pergola, ontkent met cijfers dat het gaat om grote stromen naar Berlijn. Los van de vraag welk exact aantal Israëli’s zich naar Berlijn heeft begeven, of in het verleden naar andere landen, het thema van de emigratie, van de jordim, degenen dus die het land verlaten, is altijd met emotie beladen geweest. Om het sterker te zeggen: de jordim zijn zeker tot vrij recent vaak beschreven als landverraders. Zij lieten het zionistische experiment achter zich en kozen voor materialisme en welvaart. Zij onttrokken zich ook aan de verantwoordelijkheid het land Israël te beveiligen en verder op te bouwen. Om het samen te vatten: jordim hebben of hadden geen al te beste reputatie. De verdedigingslinie die maar al te vaak tegen deze verwijten werd opgebouwd, kwam er op neer dat men liever sprak over een tijdelijk vertrek (voor lange tijd!) en dat men zich doorgaans de terugkeer naar ‘het land’ in het vooruitzicht stelde.
Vaak kwam daar weinig van terecht, ook al werden door diverse Israëlische regeringen pogingen gedaan van de emigranten weer immigranten te maken.
Er zijn en waren altijd verschillende factoren voor emigratie. Een belangrijke was zeker het feit dat in een land dat bol staat van de hoog opgeleide jongeren, voor die jongeren vaak geen werk op hun terrein voorhanden was. Het beste voorbeeld in dit opzicht zijn de universitair geschoolden. Vaak verlaten ook de besten onder hen het land naar vooral de Verenigde Staten, omdat daar plaatsen beschikbaar zijn, goed betaald ook, om onderzoekswerk voort te zetten. Ik weet als lid van de Board of Governors van de Hebreeuwse Universiteit dat men er alles aan doet deze begaafde wetenschappers te behouden, maar zonder financiële middelen is dat onmogelijk.
Het tweede motief is puur economisch en daarbij wordt in het geval van Berlijn gewezen op de aantrekkelijke huizenprijzen, in tegenstelling tot Israël waar de huizenmarkt oververhit is en jongeren met een bescheiden inkomen niet aan de bak komen. Dit punt raakt de kern van de financiële/economische politiek van de rechtse regeringen in Israël, waar vrijwel niets meer zichtbaar is van de klassieke idealen van Israël, de sociale verhoudingen redelijk en aanvaarbaar te houden. Helaas, in alle statistieken van gereputeerde economische instellingen prijkt Israël samen met de Verenigde Staten bovenaan de lijst van extreem ongelijke inkomensverhoudingen. Bijna 30 % van de kinderen zou in Israël onder het bestaansminimum leven, terwijl het aantal miljardairs bijvoorbeeld, het aantal van deze rijken in Nederland verre overtreft. Israël, het land van het sociale experiment, is toonaangevend kapitalistisch geworden. De Amerikaanse miljardairs zijn als iconen vereerd!
Het derde motief zou politiek van aard zijn. Israëli’s verlaten het land omdat zij geen vredesperspectief zien. Ik heb geen goed onderzoek hierover gevonden, maar ik geloof dat de invloed van deze factor heel beperkt is. Ik vrees dat de doorslaggevende factor de economische is. Velen zeggen dat het leven in Israël te zwaar is geworden en dat kan men zien aan de uitpuilende armoede op tal van plekken met name in de Arabische gemeenschappen en de orthodoxe gemeenschap.
Is het verschijnsel van de emigratie, zeker ten dele gecompenseerd door immigratie, een verontrustend verschijnsel? Ja, omdat vaak zeer goede krachten het land verlaten, en neen omdat migratie past bij de ontwikkelde en globaliserende wereld waarin wij leven. Bovendien denk ik dat iedere jonge samenleving, zeker ook die als de Israëlische, met een ingewikkelde geopolitieke omgeving, aan migratiegolven onderhevig is. Ook in Nederland is het zogeheten migratiesaldo negatief, dat wil zeggen meer Nederlanders verlaten het land dan dat er aan nieuwe Nederlanders bijkomt.
Ik denk dus dat het debat in Israël over de migratie minder beladen zou moeten zijn en gezien moet worden tegen de achtergrond van het feit dat elk jong land met grote groepen nieuwe inwoners aan migratiespanningen onderhevig is.
