Ik had niet gelezen noch gehoord dat Amos Oz ernstig ziek was. Ik heb deze grote schrijver nooit mogen ontmoeten en toch heb ik het gevoel dat ik hem heel goed kende. Niet eens zo zeer vanwege zijn boeken, waarvan ik de meeste heb gelezen, maar vanwege de toespraken die ik hoorde, of de interviews die hij zo vaak aan allerlei media heeft gegeven. Hij is de grootste schrijver van het moderne Israël en hij heeft zijn pen ook gebruikt in zijn pogingen om de politiek van Israël op de juiste koers te houden. Een opdracht waarvan ik vrees dat hij zelf vindt dat deze niet is geslaagd.
De leiders van het moderne Israël hebben in meerderheid zijn woorden genegeerd. Zoals zij ook de woorden van David Grossman en A.B. Yehoshua hebben genegeerd. Daarom ook symboliseert de dood van Amos Oz in zekere zin het einde van een tijdperk, dat naar ik vrees niet terug zal komen. Zeker, er zijn ook andere, jongere schrijvers in Israël die naar mijn indruk de liberale, gematigde politieke traditie voortzetten, maar zij missen het gezag van een groot man als Amos Oz.
Zo heeft Israël ook een groot pleitbezorger van het land verloren die in de ogen van miljoenen vrienden en bewonderaars in het buitenland het Israël van het tolerante en gematigde zionisme vertegenwoordigde. Uiteraard was Amos Oz geenszins geliefd bij de huidige radicalere politieke stromingen, die denken in termen van een Groot Israël, van annexatie van land en onderwerping van de Palestijnen.
Er is verdriet, ook bij mij, dat een zo groot schrijver het aardse heeft verwisseld voor iets dat op zijn best een vraagteken is. Sommige van zijn boeken en zeker zijn vele toespraken en andere geschriften verwijzen naar een Israël dat bijna niet meer bestaat. Wij moeten vrezen dat het Israël van Amos Oz in de moderne tijd voorgoed verdwenen is en dat vele van zijn woorden en toespraken ook nostalgie inhouden naar de verleden tijd. De tijd van de strijd van Israël om zich in de omgeving te handhaven. De tijd ook waarin moderne technologie Israël een betrekkelijke veiligheid bracht en de civiele toepassing van deze technologie voor sommigen rijkdom bracht en voor een grotere groep aanzienlijke welvaart. Ik geloof niet dat Amos Oz de moderne tijd in zijn geheel verwierp. Ik vermoed dat hij heel goed de betekenis van materiële welvaart zag en zich daarover ook verheugde. Zelf vocht hij mee in twee oorlogen van Israël; nooit distantieerde hij zich van de noodzaak Israël militair krachtig te maken en te verdedigen.
Het grote verschil met de moderne generatie politieke leiders is dat hij tegelijkertijd ook geloofde in de noodzaak de vijanden van Israël tegemoet te treden – de Palestijnen in het bijzonder – en de hand van vrede te bieden, zonder daarbij overigens te schromen scherpe kritiek te uiten op de Palestijnse leiders, die hij weleens de leiders van de gemiste kansen heeft genoemd. Niet als enige overigens, want ik meen dat Abba Eban, de grote minister van Buitenlandse Zaken van Israël, als eerste deze juiste term gebruikte.
Geboren in een klassiek oost-Joods zionistisch milieu belandde Amos Oz in kibboets Hulda, waar hij vele jaren woonde en werkte en waar zich ook zijn schrijverschap ontwikkelde. Zoals zo vaak gebeurde bij begaafde Israëli´s, voor wie de kibboets te beperkt bleek, vertrok ook hij en woonde en werkte hij in Jeruzalem of daar vlakbij. De stad waarnaar het Joodse volk zou terugkeren in de grote zionistische traditie en die voor Amos Oz, naar ik vermoed, zulk een grote inspiratiebron was. Hij schreef zeldzaam mooi over de stad. Voor degenen die er vaak komen, zoals ik, heel herkenbaar. Zijn liefde voor de academische traditie van de Hebreeuwse Universiteit, het herstel van de taal, is onovertroffen.
Ik kan het niet weten, maar ik denk dat Amos Oz in zekere zin ook een teleurgesteld man was. Zijn pleidooi voor de vrede werd eigenlijk al jaren niet meer gehoord, laat staan begrepen. Zijn verlangen, zijn streven, om tot een compromis met de Palestijnen te komen, werd aan Israëlische en Palestijnse zijde gehoord noch gewaardeerd. In het huidige Midden-Oosten lijken compromisloosheid, onverdraagzaamheid en eigenzinnigheid het te winnen van alles wat het tegendeel is. Een pessimist zou zeggen dat Amos Oz zijn geliefde land verweesd achterlaat. Ik vrees dat het echt zo is!
