Na de oorlog woonde ik in een zijstraat van de Churchilllaan in Amsterdam. Die laan werd in het algemeen als chique omschreven, maar de straat waarin ik woonde was een straat met zeer eenvoudige mensen met een heel bescheiden levensstandaard. Richting Apollohal, voorbij de Maasstraat, werd het wat chiquer. Althans, men zei dat daar ‘duurdere’ mensen woonden. Heel goed zat je wanneer je op de Churchilllaan woonde of op het Merwedeplein, zo vlak tegen de Wolkenkrabber aan. Deze laatste was het summum van chique, want nooit ben ik er in die jaren binnen geweest. Immers,de piloot van Prins Bernard woonde er, de Bernard die toen nog niet van zijn louche en pedante voetstuk was gevallen. Veel later leerde ik dat op het Merwedeplein Anne Frank gewoond had!
Dit deel van Amsterdam-Zuid, niet alleen dit deel, was verschrikkelijk getroffen door de vervolging van de Joden. Ome Jopie en tante Ali woonden op de Churchilllaan, maar hun harten leefden, als bij zovelen, in het verleden. Als kleine jongen raakte mijn moeder op de Churchilllaan in mijn aanwezigheid eens zeer overstuur omdat de verraders van onze familie aan de overkant van de straat liepen.
Waarom vertel ik deze details die door veel andere details in dezelfde buurt vervangen of aangevuld kunnen worden? Amsterdam-Zuid was een getroffen buurt en in die sfeer werden de Joodse kinderen ook opgevoed. In deze buurt zijn veel kinderen zoals ik met een zeer anti-Duitse houding opgevoed. Daarom vertel ik over die ene ‘heldendaad’ die ik vele malen heb herhaald. Deze Churchilllaan was op de een of andere manier in de vijftiger jaren een doorgangsweg geworden voor Duitse auto's. Waarheen? Echt weten doe ik het niet, maar ik dacht dat zij allemaal op weg waren naar Zandvoort. Ik verbeeld mij ook mij te herinneren dat ik voor het eerst een auto met Duits nummerbord voorbij zag komen. Dat voelde bijna of de vijand weer het land binnenkwam. Het voelde ook of die vreselijke Duitsers niets geleerd hadden, want waar haalden zij de moed vandaan om zich weer te vertonen in het hart van wat bijna een Joodse buurt was. Bijna!
Al die Duitsers vroegen in mijn beleving de weg naar Zandvoort en er was geen grotere heldendaad dan te roepen: immer gerade aus, in de wetenschap dat zij dan verkeerd gingen.
Kinderspel natuurlijk, maar toch niet helemaal. De Joodse kinderen werden bewust anti-Duits opgevoed. Begrijpelijk! Ouders weigerden nog ooit een stap in Duitsland te zetten en reden liever honderden kilometers om, op weg naar Zwitserland of Frankrijk, dan door Duitsland te gaan. En afgelopen week vierden wij de verjaardag van 50 jaar betrekkingen tussen Israël en Duitsland. Ik beken mijn ontroering toen ik de Duitse en Israëlische presidenten bij een oorlogsmonument in Berlijn zag. Zelf ga ik medio augustus weer naar Berlijn voor een bezoek aan deze historisch belaste stad.
De onvermijdelijke vraag komt dan altijd weer op of Duitsland veranderd is. De moeite van het bezoeken waard? En heeft de democratische gezindheid van het land echt wortel geschoten in de Duitse samenleving? Ik denk dat daarbij ook de vragen horen of het nieuwe Duitsland zich van zijn verantwoordelijkheid bewust is tegenover wat er over is van het Europese jodendom en natuurlijk ook de vraag of het land zijn verantwoordelijkheid kent tegenover Israël, dat ontstaan en gegroeid is op de puinhopen van de Tweede Wereldoorlog.
De kleine jongen die op de Churchilllaan langs de weg stond om Duitsers de verkeerde kant op te sturen, is inmiddels een bewonderaar van de Duitse samenleving geworden. Ik zou niet weten hoe een land met een grote morele en materiële schuld aan een bevolkingsgroep beter met dat verleden had kunnen omgaan, dan in Duitsland is gebeurd. Tot de dag van vandaag is het nazi-trauma het meest gevoelige thema in de Duitse samenleving en ik denk ook dat men de moeilijkste punten niet uit de weg is gegaan. Tot de dag van vandaag! Het bezoek van President Rivlin was er het zoveelste bewijs van. De minstens zo belangrijke vraag van het herstel van de democratische gezindheid van het land is tot vandaag de dag een vraagstuk dat met de grootst mogelijk overtuigingskracht wordt behandeld en de reacties op neo-fascistische uitingen bewijzen de gevoeligheid van de hele Duitse samenleving op iedere mogelijke aantasting van de democratische structuur.
De relatie met Israël is wellicht het meest kwetsbare onderwerp in het licht van allerlei geopolitieke ontwikkelingen. Ik denk dat deze relatie optimaal is. In alles klinkt het besef bij de Duitse overheid door dat men een grote verantwoordelijkheid heeft voor veiligheid en voortbestaan van Israël. Op politiek niveau, maar ook op het gebied van intensieve economische en culturele samenwerking. Dan nog dit: er is geen enkel ander Europees land, inclusief Nederland met zijn dubbele moraal, dat zozeer als Duitsland verantwoordelijkheid neemt voor Israëls militaire en fysieke veiligheid, ongeacht welke geopolitieke overweging met betrekking tot het Midden-Oosten dan ook.
Jazeker, Duitsland is herboren op een wijze die grote bewondering verdient. President Rivlin liet het afgelopen dagen met grote helderheid weten.
