Het simpelste antwoord op de vraag uit de kop is dat wij altijd bang moeten zijn voor antisemitisme, hoewel dat naar mijn mening weinig helpt. Zoals velen van ons, komen wij regelmatig mensen tegen die zo ongeveer achter iedere boom een antisemiet zien staan. Toegegeven: een hoge mate van alertheid is van belang, maar de bijna hysterische houding overal antisemieten te zien, is onverstandig en helpt bovendien helemaal niet. Wat dan wel te denken en te doen?
Ik heb het gevoel dat de aandacht voor antisemitisme de laatste jaren, terecht of onterecht, weer is toegenomen, maar dat het tegelijk onduidelijk is of er substantieel meer uitingen zijn van antisemitisme. Het nuttige en complexe werk dat CIDI doet bij het observeren en documenteren van antisemitisme, geeft mij al jaren het gevoel dat het in Nederland, om mij daar even toe te beperken, erg meevalt met antisemitisme. Tegenstanders van deze opvatting betogen dat antisemitisme is toegenomen op Facebook en dat soort instellingen en natuurlijk dat je je met een keppel op in tal van Amsterdamse straten niet meer kunt vertonen op het gevaar af te worden lastiggevallen. Het zou zelfs in Amsterdam-zuid niet meer kunnen. Ik woon in die omgeving en meen dat het aantal keppeldragers in die buurt is toegenomen. Ik zie dat graag, omdat een zeker gevoel van nostalgie mij vertelt dat ausgerechnet in Amsterdam Joodse identiteit zichtbaar moet zijn. Noem het een soort van wraak, als dat al zou kunnen, op de Sjoa!
Of in dat deel van Amsterdam het antisemitisme is toegenomen, durf ik bij gebrek aan feiten niet te zeggen. Amsterdam-west zou een gebied zijn waar Joden zich niet meer kunnen vertonen. Dat lijkt mij zeer overdreven, hoewel ik wel denk dat die wijken zeker niet helemaal koosjer zijn. Het huidige antisemitisme wordt dan meestal teruggebracht tot dit inderdaad ernstige vooroordeel tegen Joden, antisemitisme genoemd, hetgeen zeker voorkomt in de allochtone gemeenschappen van vooral de grote steden in Nederland.
Het antisemitisme, risjes op zijn Amsterdams, is zeer waarschijnlijk een groter probleem geworden door de identificatie van Israëlhaat met Jodenhaat. Toegegeven, de aanwezigheid van aanzienlijke Marokkaanse en Turkse allochtone gemeenschappen leidt tot een situatie waarin traditionele anti-Joodse vooroordelen weer aandacht vragen. Ja zeker, regelmatige berichten over scholen waar onderwijs over de Sjoa door moslimjongeren zou worden belet, moeten ons verontrusten en vooral alert maken. Ik denk dat men daaraan hoort toe te voegen dat er ook tal van burgers zijn die zich als moslim identificeren, zich verzetten tegen deze uitingen en doen wat zij kunnen. De samenwerking met hen is en blijft van cruciaal belang.
Wat zou moeten gebeuren, hoe lastig ook, is dat verwerpelijke antisemitisme beter in kaart brengen dan nu het geval is. De verslagen die ik de afgelopen jaren uit verschillende Europese landen heb gezien, muntten niet uit in precisie en – belangrijker – een hanteerbare definitie. Dat is niet zo gek, want het formuleren van een werkbare definitie is echt een moeilijke en ingewikkelde zaak. Zeker wanneer deze bijvoorbeeld in het strafrecht hanteerbaar zou moeten zijn. Hetgeen in mijn ogen het geval nodig is!
Ik vraag mij altijd weer af wanneer ik echt bang of ernstig verontrust zou worden door antisemitische uitingen in eigen land of elders in Europa. Dat zou het geval kunnen zijn wanneer de omvang van de risjes ernstige vormen zou aannemen of, minstens zo belangrijk, wanneer het koosjere deel van de samenleving zou berusten in mogelijk opkomend antisemitisme. Voorlopig geloof ik dat er reden is enig vertrouwen te hebben in de samenleving, de politiek en de maatschappelijke organisaties.
Er is nog een punt dat mij zeer aan het hart gaat en een reden tot zorg is. In Israël heeft men Europa in regeringskringen inmiddels als verloren afgeschreven. Europa is antisemitisch en anti-Israël en daarmee is het ‘debat’ zo ongeveer gesloten. Volkomen belachelijk en bovendien dom tegenover al die Europeanen die zich in dit beeld totaal niet herkennen. Het gevolg in Israël is geweest dat men een nieuwe, en ook tamelijk slimme tekst heeft verzonnen: antizionisme is het nieuwe antisemitisme.
Die tekst is naar mijn smaak ronduit verwerpelijk en fout, omdat deze beoogt elke vorm van kritische uitingen over beleid van Israëlische regeringen verdacht te maken en de kop in te drukken. Er is geen sprake van dat kritiek op beleid antisemitisch is, noch is het uitgesloten dat het motief voor die kritiek stinkt. Maar net zo min is het zo dat kritiek op het zionisme, die heel wel gerechtvaardigd kan zijn, iets van doen hoeft te hebben met antisemitisme. Wel is natuurlijk zeker dat een genuanceerd en open debat over tal van zaken zo onmogelijk wordt gemaakt. Er is geen haar op mijn hoofd die zich daarbij zal neerleggen.
