Bij gelegenheid van het Joodse Nieuwe Jaar (waarom eigenlijk met hoofdletters geschreven?) sturen wij onze familie, vrienden en relaties soms de meest creatieve uitingen van goede wensen voor het komende jaar. Thuis maakt men het zoet en gezellig en wellicht is het een element van deze plezierige dagen dat wij voor een korte tijd de ogen sluiten voor de werkelijkheid om ons heen. Dat is geen ramp, op voorwaarde dat wij weer alert zijn wanneer wij bijkomen van de roes rond feestelijkheden en zoetigheden die Rosj Hasjana begeleiden.
Dit jaar wil ik afwijken van die momenten van ogen sluiten voor en tijdens Rosj Hasjana. De aanleiding is deze. In mijn nabije omgeving kondigen enkele jongeren aan dat zij Nederland willen verlaten en zich in Israël willen vestigen. Traditioneel geen reden om droevig van te worden, eerder om blij mee te zijn. Deze keer was ik niet verheugd om de redenen die erbij vermeld werden. ‘Er is voor Joods leven in Nederland geen toekomst meer. De Joodse gemeenschap is een gammele club. De Nederlande gemeenschap keert zich tegen de Joden.’
Dat zijn geen nietszeggende argumenten die worden aangevoerd en zij verdienen nadere analyse. Die analyse is lastiger dan het op het eerste gezicht lijkt. ‘Geen toekomst meer’ is erg afhankelijk van wat je verwacht. Is Joods leven: orthodox leven, liberaal leven, ongelovig Joods leven, betrokken zijn bij JONET (http://jonet.nl/), alleen maar zionist zijn of van gemberbolus en pekelvlees houden of lid zijn van een sjoel voor homosexuele Joodse echtparen? Geheel afhankelijk van de betrokkenen zal het antwoord verschillen. Al die mensen zullen met overtuiging betogen dat zij een Joods leven leiden en zich met hart en ziel verbonden voelen aan de Joodse gemeenschap. Anders wordt het al wanneer in dit verband de vraag van continuïteit wordt gesteld. Ik denk dat continuïteit alleen gewaarborgd is bij een georganiseerd Joods bestaan, vaak rond een synagoge van welke soort dan ook, en dat bij al die andere wijzen van Joods leven, met alle respect, continuïteit maar heel betrekkelijk is gegarandeerd. De assimilatiekans is in mijn optiek groot zonder hecht georganiseerd Joods leven. De cijfers van het demografische onderzoek van JMW van enkele jaren geleden duiden ook in die richting: slechts 16 % van de 52.000 Joden in Nederland is georganiseerd, terwijl onder de rest het aantal gemengde huwelijken al dik over de 50% is.
‘De gemeenschap is gammel’ als tweede argument. Het lijkt wel of dit zo is. Binnen de orthodoxie vecht men elkaar de tent uit. Wederzijds respect is een schaars artikel. Een afsplitsing is een feit. Van de belangrijke Joodse instellingen zijn er enkele ronduit gammel. De Sinai is vrijwel failliet en heeft de fout gemaakt niet open te staan voor samenwerking met het Amstelland Ziekenhuis. Het Joodse karakter is noodgedwongen zwak geworden. De Joodse scholen zijn niet in staat de nodige stappen te zetten richting noodzakelijke schaalvergroting. Beth Shalom, pijler van de gemeenschap, dreigt te bezwijken onder te grote externe druk. JMW is één van de weinige, ook financieel, gezonde organisaties. Maror is in een vreemd gevecht gewikkeld met de Joodse organen over de toekomstige financiering. Joodse leiders kijken toe en lijken niet in staat gebundeld kracht te ontwikkelen en scheidslijnen dan maar over het hoofd te zien. Dit alles betekent dat ook het georganiseerde Joodse leven onder druk staat. Ik hoop zeer dat het alarm van mensen als Esther Voet en Jaap Meijers gehoord wordt en het CJO zich van zijn verantwoordelijke kant laat zien. Te veel problemen dus om aan de stevigheid van het fundament van veel organisaties niet te hoeven twijfelen.
‘De Nederlandse gemeenschap keert zich tegen de Joden’ is een argument dat op een ander moment om analyse vraagt. Feit is, denk ik, dat er al of niet terecht een gevoel bestaat dat de positie van de Joden aan erosie onderhevig is. Dat wil zeggen: dat alles ook in samenhang met de discussie over Israël.
Deze Rosj Hasjana wordt geen echt vrolijke feestelijkheid. Er zijn veel problemen en zorgen. Het nieuwe jaar vraagt om creativiteit, zelfvertrouwen en bestuurlijke kracht. En voor alles de wil om de problemen tegemoet te treden.
