NB: Omdat de column van vorige week niet compleet bleek te zijn, plaatsen wij de volledige tekst deze week nog een keer.
Deze columnist verraadt geen groot geheim wanneer ik laat weten mijn leven lang sympathie te hebben gehad voor de sociaal-democratische zionisten in Israël, zoals ik ook in Nederland met zekere ups en down heb gestemd heb op de klassieke sociaal-democratische partij die de PvdA is. Deze Israëlische politieke partij heeft de laatste jaren zoveel namen gehad dat ik niet meer zeker weet wat de meest recente naam is. Is het Avoda of Zionistische Unie? Natuurlijk weet ik wat de meest recente naam is, maar de vraag stellen, bij wijze van ironie, is ook tekenend voor de situatie waarin de Zionistische Unie zich bevindt. Tenslotte is een ding zeker: het gaat heel slecht met de opvolger van de Mapai, waarvan toch mag worden gezegd dat deze partij de belangrijkste politieke Founding Father was van wat nu de staat Israël is. Daarmee wil ik overigens niets ten nadele zeggen van andere politieke stromingen in Israël.
Het is al jaren een soort van puinhoop in de Israëlische arbeiderspartij. De Israëlische politiek heeft in het algemeen weliswaar een reputatie van opwinding, lawaai en politieke manoeuvres. Dat geldt ook voor de Zionistische Unie, voorheen de Avoda, maar ik heb de indruk dat het er de laatste jaren wel heel grof aan toegaat. Niet om daarmee te bagatelliseren wat wij bij de sociaal-democraten zien, maar ook andere Israëlische politieke partijen weten raad met wanorde en opgewondenheid. Ik geloof dat men met recht over de Israëlische politiek mag zeggen dat er vrijwel niets van een gemeenschappelijke koers te onderscheiden is, uitgezonderd wanneer het om het veiligheidsbeleid gaat. Veel van het gebrek aan eenheid voor een land dat nog steeds goeddeels door vijanden wordt omringd, is te wijten aan diametraal tegenovergestelde meningen over de plaats van de Palestijnen in wat naast Israël rest van Palestina. Er zijn meer fundamentele tegenstellingen, zoals de rol van de godsdienst, maar die laat ik nu terzijde.
De treurige beschouwing die de Israëlische arbeiderspartij treft, kan met veel gemak ook worden gewijd aan sociaal-democratische partijen in Europa. Zeker treurig voor iemand die van zeer nabij kon zien hoe de electorale positie van tal van sociaal-democratische partijen zich vertaalde in politieke macht. Naast het andere traditionele machtsblok in Europa, dat van de christen-democraten.
De vraag dringt zich op of het verval van de Israëlische kameraden is terug te voeren tot dezelfde oorzaken als die wij de laatste jaren in Europa zien. Kort gezegd denk ik dat de terugval van de sociaal-democratie in veel Europese landen vooral te maken heeft met het feit dat het ‘traditionele proletariaat’ door de groei van de economie, de welvaartsstaat en de mateloze verbetering van de kansen op een beter leven – in het bijzonder door de beslissende invloed van het onderwijs – veel kenmerken ging vertonen van de welgestelde middenklasse. De traditionele keuzes lagen niet meer voor de hand en de nieuwe aantrekkelijkheid van groene partijen en sommige middenpartijen werd door de sociaal-democraten niet gezien of te laat beantwoord. Daarom denk ik dat een revival van de sociaal-democraten lang op zich zal laten wachten. Als die er al inzit! Ik ken het cynisme op de flanken van de politiek waarmee er naar dit proces wordt gekeken. Ik geloof echter niet dat een evenwichtige samenleving zonder een adequate bundeling van links kan. En wellicht dat er daarom, zegt uw columnist, nog enige hoop is!
Een belangwekkende vraag is of het verval van de Israëlische sociaal-democraten – in Israël spreekt men liever van de socialisten – kan worden teruggevoerd tot de analyse zoals ik die voor Europa beschreef. Ik denk dat deels dezelfde analyse van toepassing is, maar dat ook de betekenis van het moderne zionisme uiteraard een rol; in Europa is die niet aan de orde. Ook in Israël is de beklemming van de sociale achterstand voor een deel van de maatschappij dat agressief streefde naar welvaart en rijkdom, verdwenen. Het in het land aanwezige enorme talent op allerlei gebieden heeft explosies van vooruitgang en creativiteit bewerkstelligd. Het land van de getalenteerde spelers op het terrein van de start ups bevorderde het einde van het denken in termen van de klassenmaatschappij ten gunste van de individuele vrijheid en de vruchten daarvan. Behalve in tijden van spanning heeft Israël de cohesie verloren die van zulk een grote betekenis was in de decennia na de Tweede Wereldoorlog.
Er lijken mij nog enkele andere oorzaken voor het verval van de Avoda. Een belangrijke is dat de Arbeid zich al lange tijd niet meer kan beroemen op leiders die als de grote leiders van het land worden beschouwd. Shimon Peres was waarschijnlijk de laatste, maar ook hij was al omstreden. De jonge leiders van de partij die nu naar voren treden, lijken voorlopig niet en wellicht nooit het gezag te hebben dat nodig is voor het herstel van de plaats van de sociaal-democratie in het land. Sommigen, zoals de huidige partijvoorzitter Gabbay, zijn politieke amateurs zonder het noodzakelijke talent voor leiderschap.
Een laatste oorzaak is het feit dat het huidige radicale zionisme, zoals dat toch bij een zeer groot deel van de bevolking leeft, van geen compromis met de Palestijnen wil weten. Feitelijke annexatie van de Westbank, noch het moderne zionisme, zijn deel geworden van de ideologie van de Israëlische socialisten. Deze hedendaagse invulling van het zionisme is verreweg de sterkste politieke stroming in het land en het alternatief daarvoor schijnt niet aantrekkelijk genoeg te zijn voor grote delen van de bevolking. Het is interessant te zien hoe de voormalige bevelhebber van de Israëlische strijdkrachten Benny Gantz compromisloosheid heeft omarmd om een alternatief voor Netanjahoe te kunnen zijn. Waar het dus gaat om de vraagstukken van vrede, compromisbereidheid en de betekenis van het zionisme ziet de toekomst voor de sociaal-democraten er niet goed uit. Over de sociaal-democraten hoeft Bibi zich derhalve (helaas!) geen zorgen te maken.
