Op mijn deurmat viel een uitnodiging om 25 september aanwezig te zijn bij het afscheid, vanwege zijn pensionering, van Michel Waterman als directeur van Crescas. Ik heb het voorrecht elke dinsdag een berichtje van Michel te ontvangen met een haast erotisch verzoek om een column aan te leveren voor de Crescas-website. Die column moet er eigenlijk op woensdag al zijn, maar wanneer dat niet lukt, is de goede Michel wel bereid de column op donderdag in ontvangst te nemen. Deze goede man is er in geslaagd te bereiken dat ik mij enigszins schuldig voel wanneer het schrijven van de column niet lukt! Ik ben dan zo gek om nog zeer laat in de avond de grijze cellen te pijnigen om Michel niet teleur te stellen. Dat maak ik mijzelf tenminste wijs!
Ik wil in een enigszins vroeg geschreven afscheid Michel Waterman vooral bedanken voor wat hij en Crescas voor de Nederlands-Joodse gemeenschap hebben betekend en, naar ik van harte hoop, zullen blijven betekenen. Ik vat die betekenis in een paar woorden samen: ‘kennisoverdracht, optimisme en hoop’. Crescas is er het bewijs van, en zeker niet als enige, dat assimilatie bestreden kan worden en dat er ook buiten Israël plaats is voor een Joodse gemeenschap, zoals in Nederland. Ik ben helemaal geen voorstander van de claim van zionisten dat er alleen in Israël toekomst is. Er is toekomst in Israël. Er dient ook toekomst te zijn in Nederland, al was het maar om in de Nederlands-Joodse gemeenschap een bondgenoot te behouden voor Israël.
De pensioneringsbijeenkomst van Michel Waterman, waarvoor ik de uitnodiging mocht ontvangen (dank voor de eer!), wordt gehouden in de Uilenburgersynagoge in de oude en verdwenen Joodse buurt van Amsterdam. Ik werd geboren in de Rapenburgerstraat, vrijwel om de hoek. Beide plekken hebben te maken met vernietiging en herstel. Eén zijde van de Rapenburgerstraat is geheel verdwenen tijdens de rage van afbraak van de Joodse buurt in de vijftiger jaren. De Uilenburgersynagoge is recent geheel gerenoveerd en dit prachtige gebouw dient nu vele Joodse doelen.
Ik zie een (toevallige?) parallel tussen de renovatie van de sjoel en het feit dat Crescas juist op deze plaats bijeen komt. Ik heb geen idee of de bestuurders van Crescas met een heel precieze bedoeling deze plek hebben gekozen voor een historisch moment in het bestaan van Crescas: de pensionering van een man die zoveel heeft betekend voor de opbouw van de educatieve instelling die Crescas is.
De renovatie van deze sjoel en het succes van Crescas staan voor dezelfde symboliek: herstel en opbouw. Dat lijkt mij nu precies het belangwekkende: het afscheid van Michel Waterman, één van die Joodse leiders die het tot zijn opdracht maakte gedecimeerd Joods leven weer te doen bloeien, vooral ten bate van een groep die geloofde in een blijvende aanwezigheid in Nederland.
Er is nog een ander aspect dat op deze plaats niet voor de eerste keer waard is genoemd te worden. Het valt niet te ontkennen dat de Joodse gemeenschap in Nederland in meerderheid erg geassimileerd is. Een aanzienlijke minderheid kiest voor een bewust Joods bestaan in zijn verschillende uitingsvormen. Rondom deze feiten speelt zich vaak de discussie af hoe die assimilatie tegen te gaan, als men dat tenminste een relevant probleem vindt. Overigens is het zo dat veel mensen die om de een of andere reden ‘voor assimilatie hebben gekozen’ zich toch nog vaak als Joods identificeren, zonder dat dit veel praktische betekenis heeft.
Crescas nu, al heel wat jaren onder leiding van Michel Waterman, kiest voor een verdedigingslinie die mij typisch Joods lijkt: die van het verwerven van kennis, religieus en niet-religieus, om de eigen identiteit te versterken en bewuster te ervaren dat het jodendom oneindig veel meer is dan een broodje halfom of een viskoekje.
De Michel Waterman die nu met pensioen gaat en die zijn bewogenheid en energie nu zonder twijfel elders in de Joodse wereld zal inzetten, moeten wij zeer dankbaar zijn voor zijn bijdrage. Het is inderdaad zeer gepast die dankbaarheid uit te spreken in de herstelde en gerenoveerde Uilenburgersynagoge. Wat een prachtige symboliek!
