Ik denk dat de waarneming dat het een zootje in het Midden-Oosten is, niet als een aanzienlijke intellectuele prestatie kan worden beschouwd. Integendeel, deze waarneming is de grofste generalisatie denkbaar en verschaft geen inzicht in wat er in dat enorme gebied van het Midden-Oosten (en Afrika) gaande is en wat deze geweldige warwinkel van ontwikkelingen betekent voor Israëls toekomst.
In Israël hoort men regelmatig uit de hoogste militaire kringen dat de ellende in de landen rondom Israël en verder in het Midden-Oosten en Afrika, de positie van Israël niet verzwakt, maar eerder versterkt. Ik begrijp deze redenering maar al te goed, maar het is een interessante vraag of dit antwoord op langere termijn houdbaar is. Dat antwoord is zo mogelijk nog moeilijker.
De eerste vraag die natuurlijk beantwoord moet worden, is wat er nu eigenlijk in dat hele grote gebied aan de hand is. Het lijkt er op zijn minst op dat de zekere cohesie tussen een aantal Arabische landen kon worden teruggevoerd tot het nu achterhaalde begrip van de Arabische eenheid. Ik ben geen arabist, maar ik vermoed dat die stroming van de Arabische eenheid terug te voeren is tot de postkoloniale tijd, na de overheersing van Turken, Fransen en Engelsen, een tijd waarin er in de Arabische wereld naar mijn mening een soort van emancipatieproces gaande was, waarbij de zelfstandigheid van al die staten voortdurend werd benadrukt. De nu al bijna klassieke tegenstellingen waren veel minder aanwezig en in elk geval veel minder terug te voeren, zoals nu, tot interpretaties en tegenstellingen binnen de islam. Eigenlijk al vanaf 1948 was daar bovendien dat ministaatje Israël dat kennelijk zo’n stekel was in de huid van de Arabische staten, dat de afkeer van Israël een belangrijke verenigende factor bleek te zijn. Tenslotte was daar de beweging van de historische heren Tito uit Joegoslavië en Nasser uit Egypte, die de onafhankelijkheid ten opzichte van het Westen benadrukten. In die zin maakte de Arabische wereld deel uit van een veel grotere emanciperende wereld. Het voordeel van deze situatie was, en is, dat deze tenminste overzichtelijk was. Gelukkig won Israël diverse oorlogen van het deels verenigde Arabië.
Aan deze situatie is op een zeer dramatische wijze een einde gekomen. Een knappe analyticus die mij een voorspelling doet over wat er staat te gebeuren. Ik zal me er niet aan wagen, maar hoogstens een paar elementen willen aanduiden die kennelijk tot een geheel nieuwe situatie hebben geleid.
De belangrijkste trend lijkt mij dat een einde is gekomen aan wat toch lange tijd werd gezien als een vorm van Arabische eenheid en solidariteit - op zijn minst althans als een poging daartoe - die ver naar de achtergrond is gedrongen. In plaats daarvan is een zeer versnipperde Arabische wereld ontstaan, waar het gebruik van geweld, en zelfs de oorlogsvoering tegen elkaar, de standaard is geworden. Islamitische en militaire overheersing wisselen elkaar af. Het lijkt wel of de zekere mate van ordening van enkele decennia geleden nu helemaal vervangen is door chaos en wanorde.
Twee elementen zijn van wezenlijk belang: de invloed van interpretaties van de islam als inspiratiebron voor politiek handelen en vervolgens de sociale opstanden in diverse landen als protest tegen armoede en overheersing. Ik moet dan altijd weer denken aan dat fameuze rapport van een groep Arabische intellectuelen, die een aantal jaren geleden vaststelden dat de oorzaak van achterstelling het feit was dat nergens in die grote Arabische wereld sprake was van enige intellectuele ontwikkeling en de daarmee samenhangende ‘verheffing van het volk’. De Arabische wereld, die heden ten dage gekenmerkt wordt door politieke achterlijkheid, armoede, misbruik van de opbrengsten van natuurlijke hulpbronnen en geweldsmisbruik, geïnspireerd door strijdende religieuze stromingen van allerlei soort.
Wat zijn nu de gevolgen voor Israël? Die zijn zeker dat in de directe omgeving conflicten en geweld zijn toegenomen, met uitzondering (voorlopig?) van Jordanië, en dat in de wijdere omgeving de politieke, religieuze en sociale stabiliteit nog verder verslechterd is. In militaire termen gesproken lijkt mij, met al zijn betrekkelijkheden, dat het veiligheidsrisico is afgenomen. Er is geen land, of combinatie van landen en bewegingen, dat Israël serieus kan bedreigen.
Dat is het korte-termijn verhaal. Het langere-termijn verhaal is dat geweld en instabiliteit Israëls grenzen naderen en dat het Palestijns-Israëlisch conflict belast wordt met radicaal geïnspireerd geweld en instabiliteit.
