Het is een verkeerde neiging, die ik zou moeten onderdrukken, maar ik vergelijk altijd het Israëlische politieke bedrijf met dat in Nederland. Om onmiddellijk maar de voor de hand liggen tegenwerping te pareren: het is mij bekend dat ook in Nederland veel mensen geen vertrouwen in de politiek en in politici hebben. Dat is dan gemeenschappelijk in Nederland en Israël. Toch zijn er verschillen die opvallend zijn en zeker ook van betekenis voor het functioneren van het politieke bedrijf. Ik herinner mij heel goed hoe ik als jong lid van de Tweede Kamer voor het eerst de Knesset bezocht. Ik had in de parlementaire Assemblee van de Raad van Europa een Israëlische collega leren kennen, actief en prominent woordvoerder van Likoed, met wie ik ondanks de vele verschillen van inzicht, bevriend was geraakt. Ik denk dat dit speelt in 1979. Door hem werd ik uitgenodigd naar de Knesset te komen, waar ik inderdaad met de egards voor een collega-parlementarier werd ontvangen. Ik laat in het midden hoe ik onder de indruk was van het feit dat zelfs het ledenrestaurant iets had van de bekende Israëlische en/of Arabische marktplaats. Ik vermoedde dat dit een begrijpelijke en sympathieke afspiegeling was van de Israëlische maatschappij. Dat was ik natuurlijk geenszins gewend, want ook in het Nederlandse parlement is het restaurant van de leden een oase van rust en saaiheid. Het hoogtepunt van mijn bezoek moest natuurlijk nog komen en dat was dat ik op een gereserveerde plaats achterin de zaal mocht plaatsnemen en kon luisteren naar het debat waaraan mijn vriend deelnam.
Mijn Hebreeuws was ook toen zeer beperkt. Ik kon nog net begrijpen waar het over ging, maar daar hield het ook mee op. Meer was ook bij een grotere kennis van het Hebreeuws niet mogelijk, want ik kwam in een onbetamelijke en ongenuanceerde schreeuwpartij van een aantal heren terecht, waaronder ook mijn vriend, zonder waarneembare interventie van de voorzitter. Na afloop omhelsden de leden elkaar en was de sjalom hersteld. Ik was perplex en geschokt, want was dit nu het parlement van de enige democratie in het Midden-Oosten? Waar op een evenwichtige en ingehouden wijze werd gewerkt aan belangrijke besluiten voor het land?
De vraag die natuurlijk onmiddellijk bij mij opkwam was deze: was de Knesset nu een afspiegeling van de wijze van met elkaar omgaan in het land, of had de bevolking de wijze van debatteren in de Knesset als een soort van standaard overgenomen? Met andere woorden: de Knesset speelde op een opvallende wijze de voorbeeldrol voor het land. Sindsdien ben ik vele malen in de Knesset geweest en ik heb niet de indruk gekregen dat een zekere matiging en waardigheid hun intrede hebben gedaan. Sommigen zeiden mij dat de Knesset beslist een afspiegeling was geworden van de verruwing van de Israëlische maatschappij, die op zichzelf als een gevolg gezien moest worden van vele en langdurige spanningen die hun uitweg vinden in de wijze van debatteren in de Knesset en ook in de wijze waarop men op tal van niveaus in de samenleving met elkaar omgaat. In de loop der jaren ben ik tot de conclusie gekomen dat die verruwing, die ontwikkeling van extreme onverzoenbare standpunten, langzamerhand diep geworteld is in de samenleving van Israël, ook als gevolg van voortdurende spanningen, waardoor de boog al te lang gespannen is. In dat opzicht is Nederland natuurlijk een oase van rust en gematigdheid, op geen enkele wijze vergelijkbaar met de Israëlische samenleving.
Er zijn nog een paar andere verschijnselen, die ik hetzij eenvoudigweg niet begrijp of die simpelweg afgewezen en bestreden moeten worden. Ik heb geen optelsom gemaakt - ik zou het moeten doen - maar is mijn indruk nu juist dat in vergelijking tot vele andere democratieën, in de Israëlische politiek, inclusief het ambtelijk apparaat, bovenmatig veel corruptie plaatsvindt? Er zijn in de afgelopen jaren zo veel affaires geweest van corruptie, waarbij belangrijke politici betrokken waren, dat je je moet afvragen hoe gezond, hoe ethisch gezond, het politieke systeem van Israël nog is. Dan heb ik het nog niet over de affaires op lager niveau die met de mantel der liefde worden bedekt. Zo’n situatie moet een catastrofaal effect hebben op het gezag van het politieke bedrijf, dat hoe men het ook wendt of keert, de plaats is waar zeer belangrijke en ingrijpende besluiten tot stand komen.
Er zijn meer zaken die verbazen, bijvoorbeeld de wijze waarop de leden van het kabinet met elkaar omgaan in het openbaar. Uitgescholden te worden voor rotte vis of wat erop lijkt, is nog het minste. Cohesie in de regering en het ambtelijk apparaat is een begrip dat in de Israëlische democratie nog niet helemaal goed is doorgedrongen. Wij zagen daarvan in de afgelopen dagen weer een voorbeeld dat mij enerzijds diep verontrust en anderzijds in dit concrete geval enigszins gerust stelt. Het gaat om dit ingrijpende voorbeeld: Netanyahoe en Barak zijn al enige tijd de protagonisten van een preventieve aanval op Iran. Onlangs werden de beide heren keihard in het openbaar afgevallen door de bevelhebber van het leger, Benny Gantz, daarbij gesteund door de heren Yuval Diskin en Meir Dagan, beiden ex-hoofd van een inlichtingendienst, de Shin Beth respectievelijk de Mossad. Ik ben zeer verheugd over de opinie van de laatste drie heren, maar toch knaagt de vraag of het land gediend is bij zo veel chaos in de top van het land, mannen die gaan over leven en dood.
