Zolang ik me met het ontstaan van het moderne Hebreeuws heb beziggehouden, heb ik daarbij gedachten gehad over het Nederlands. Dat niet iedereen Hebreeuws kan of wil lezen, is duidelijk. Maar als je vindt dat er zich in die taal iets belangrijks heeft voorgedaan dat het waard is om te worden verteld en doorgegeven, doe je dat dan in het Nederlands of – meteen maar een niveau hoger – in het Engels? ‘Iedereen’ leest toch Engels! Velen zullen begrijpen dat ik me die vraag stel, maar wat mij betreft: het antwoord is nee, en de argumenten hoef ik hier vast niet uit te spellen.
De Nederlandse lezer is de laatste decennia heel redelijk bediend met vertalingen van eigentijdse Israëlische literatuur. De meeste volgers van de Crescas-site zullen daar ook goed mee bekend zijn. David Grossman de Erasmusprijs, die Martin Buber vijftig jaar geleden ook kreeg! Dat we dat nog mogen meemaken.
Wat vrijwel ontbreekt in onze omgeving is de laag daaronder, de Hebreeuwse moderne klassieken van de vroege twintigste eeuw, toen het allemaal gebeurde. Amos Oz kan nóg zo meeslepend spreken over de betovering die Agnon op hem uitoefende (Een verhaal van liefde en duisternis, hoofdstuk 12), maar weet bij ons ook iemand over wie hij het heeft? Josef Chaim Brenner? Ooit van gehoord? Dvora Baron? In het Engels is er over dezulken zoveel meer beschikbaar dat je weer goed voelt wat het betekent om tot een klein taalgebied te behoren.
Dat is het gevoel dat mij ertoe bracht om de zaken van belang die er in onze taal over Agnon zijn geschreven of vertaald, eens bij elkaar te zetten. Zo ontstond het document ‘Zes teksten over de schrijver Sjmoeël Josef Agnon, en een bibliografie’. Ik stip hiervan een paar dingen aan en bewaar andere voor een volgende keer.
Over Agnon is in het Ivriet enorm veel geschreven, maar de ‘Agnon-Bijbel’ is toch het Engelse boek van Arnold J. Band, Nostalgia and Nightmare, A Study in the Fiction of S.Y. Agnon van 1968. Over dat boek schreef in hetzelfde jaar al ‘onze man in Jeruzalem’, de geleerde doctor Jozeph Melkman (die daar Michman heette) een uitvoerige recensie in het NIW (nr. 39/28 juni 1968, pp. 7-8), toen nog in spreidstandformaat, een hele pagina en meer, getiteld: ‘Knappe beschrijving en interpretatie van Agnons werk’. Hij was vol lof over het werk van Arnold Band, maar had ook wel wat aan te merken, bijvoorbeeld het feit dat Band eigenlijk ‘alleen maar’ het werk had besproken dat in Agnons Verzamelde Werken was verschenen, of dat hij te weinig rekening had gehouden met de sterke kabbalistisch-folkloristische invloeden op Agnons werk. Het is degelijke kost waar, naar ik mag aannemen, sommige lezers van “het enige joodse weekblad in Nederland” indertijd misschien wel voor zijn teruggedeinsd, of niet doorheen gekomen zijn. Maar het is een goed en degelijk stuk, je voelt de aanwezigheid van een kenner en liefhebber. Daar was in het NIW van de jaren zestig plaats voor.
Andere onderdelen van de ‘Zes teksten over de schrijver Sjmoeël Josef Agnon’ heb ik bij vorige gelegenheden al eens genoemd, zoals het belangrijke stuk dat Melkman schreef toen Agnon de Nobelprijs voor Literatuur had gekregen en er een nieuw deel in het Pantheon der Winnaars van de Nobelprijs voor Literatuur moest verschijnen. Ook Amos Oz’ beschouwing over de novelle In de bloei van haar leven is al eens ter sprake gekomen. Op andere wil ik nog eens terugkomen.
Ik redigeerde deze teksten in een PDF-document en mocht dat, voor iedereen toegankelijk, op de site van de Vereniging Hebreeuws zetten. Het document besluit met een bibliografie van vertalingen van werk van Agnon in het Nederlands; het betreft 22 gepubliceerde titels. Sommige daarvan zijn meer dan één keer verschenen, andere zijn praktisch onvindbaar. Er is een hele roman bij (Een simpel verhaal), maar ook losse fragmenten (een hoofdstuk uit de roman Sjira). En misschien is de bibliografie wel niet compleet en zijn we rijker dan we denken. Maar dat geloof ik niet!
