Op zondag 19 november gaven in het Holocaust Museum van Amsterdam (in oprichting) de nichten Hella en Sandra Rottenberg een lezing over de geschiedenis van hun grootvader Isay Rottenberg. Dit ter gelegenheid van het verschijnen van hun boek: De Sigarenfabriek van Isay Rottenberg – De verborgen geschiedenis van een joodse Amsterdammer in nazi-Duitsland.
Isay Rottenberg was een imposante man met een talent voor de handel. Hij was op jonge leeftijd uit Oost-Europa naar Nederland gekomen en had de Nederlandse nationaliteit verkregen. In de vroege jaren dertig jaren had hij gehoord van de Deutsche Zigarren Werke,een sigarenfabriek in Döbeln, dicht bij Dresden, die met de meest moderne machinale middelen sigaren produceerde. De fabriek was in financiële moeilijkheden geraakt en Rottenberg zag hier grote mogelijkheden. Tot die tijd werden sigaren met de hand vervaardigd en deze mechanisatie was een flinke stap vooruit. In korte tijd wist Rottenberg de zaak weer op het rechte spoor te zetten en zijn DZW werd met zo’n 650 werknemers de grootste van Duitsland in de sigarenproductie. De concurrenten, met hun verouderde methodes, zagen dit alles met lede ogen aan.
Toen Hitler in 1933 aan de macht kwam, was dit een unieke gelegenheid voor de jaloerse sigarenproducenten om hun gevaarlijke Joodse concurrent te kortwieken en mogelijk uit de weg te ruimen.
Rottenberg, die niet alleen Joods was, maar ook Nederlander, ontleende aan die bijzondere status een niet zo zekere immuniteit, en de vroede vaderen van het stadje Döbeln wilde zo’n grote werkgever ook niet missen.
Uiteindelijk waren de krachten van de nazi’s toch te veel voor deze sterke man, en na een moeilijke periode van gevangenneming en jarenlange onrechtvaardige rechtszaken werd zijn DZW geariseerd en verloor hij alles. Hij wist nog net op tijd met zijn familie te ontkomen aan het noodlot van de Duitse Joden en keerde na de oorlog naar Nederland terug om aldaar nog een werkzaam leven te leiden. In de familie werd over deze periode in het leven van opa Isay niet gesproken, en de kleinkinderen wisten er nauwelijks iets van, mede door conflicten tussen de grootvader en zijn kinderen die tot een ernstige verwijdering leidden.
Zeer toevallig werden de twee kleinkinderen gewezen op een advertentie van de Claims Conference uit 2014, dat er een laatste kans werd geboden om voormalig Joods bezit uit Duitsland op te eisen. Toen zij de lange namenlijst daaronder doornamen, verscheen daar waarachtig de naam van hun grootvader Isay, met de vermelding van zijn fabriek. Het boek gaat over de zoektocht die daarop volgde en vooral de vondst van veel informatie in het stadsarchief van Döbeln; dit leidde tot de ontsluiting van dit pijnlijke verhaal.
De twee kleindochters vertelden 'in duet' over verschillende indrukken van hun grootvader en hun zoektocht. Een spannend verhaal dat ze hebben gebundeld in het boek. De Sigarenfabriek van Isay Rottenberg is verschenen bij Atlas Contact (ISBN 978 90 450 3102 6).
