Op 3 oktober vond de presentatie plaats van een bundel kritische geluiden over het geplande Holocaust Namenmonument in Amsterdam, met de titel Bedenkt eer gij herdenkt, uitgegeven door uitgever Lecturis. Dit is een kort verslag van deze samenkomst in het architectuurcentrum ARCAM en geen boekbespreking, die het boek zeker verdient.
De bundel is ontstaan om de vorm en de manier van het herdenken van deze enorme gebeurtenis in ons leven en onze geschiedenis vanuit verschillende gezichtshoeken een plaats te geven, onder redactie van Petra Catz, Abram de Swaan en Herman Vuijsje. Daarbij maag worden aangetekend dat er nooit een diepgaande discussie over dit grootse monument heeft plaatsgevonden, waarin alle aspecten van de besluitvorming grondig belicht zijn. Het lijkt eerder dat dit monument is gereduceerd tot een juridische tegenstelling van de promotors en de gemeente Amsterdam enerzijds, en een kern van buurtbewoners als tegenstanders anderzijds. Niets is minder waar – er zijn legitieme aarzelingen van vele kanten die niet gehoord zijn, en dit is onze kans om daar kennis van te nemen. Deze discussie betreft niet alleen de vorm en de plaats van zo’n monument, maar ook achtergronden, gevoelens, bedoelingen van het herdenken. En terzijde: een buurtbewoner met recht van spreken moet binnen 250 meter van het betwiste object wonen.
De middag werd ingeleid door Petra Catz, initiatiefnemer van dit project. Zij sprak over de noodzaak om overwegingen van het herdenken uit verschillende richtingen en van alle belanghebbenden te laten horen vóór vergaande beslissingen worden genomen. Dat is tot nu toe, in een vergevorderd stadium van planning, niet voldoende gebeurd. Als voorbeeld zijn de verschillende Joodse gemeenschappen te weinig aan bod gekomen.
Daarna nam de huidige voorzitter van het NIOD, dr. Frank van Vree, het woord. Hij begon met een disclaimer, dat hij spreekt als persoon, en niet uit naam van het NIOD. Hij gaf een uitstekend overzicht van achtergronden, belangengroepen en gevoelens aangaande het herdenken van de Sjoa. Onder de geslaagde Holocaust monumenten mag als eerste wel worden genoemd het enorme en indrukwekkende monument in Treblinka; de spreker merkte daarbij zeer treffend op dat daar weinig discussie was geweest over die plannen, omdat er nauwelijks overlevenden waren om hun stem te laten horen, en er woonde ook niemand in de buurt. Het is interessant dat zelfs de term Holocaust pas in een laat stadium overwaaide uit de Verenigde Staten, na de succesvolle gelijknamige televisieserie uit 1978, en dat die zodanig is ingeburgerd dat het Nederlandse Nationale Holocaust Museum die term heeft geïncorporeerd. Een waardevol overzicht waar ‘herdenken’ eigenlijk over gaat.
Vervolgens sprak de beeldend kunstenaar Ronald van Tienhoven, die een overzicht gaf van de eisen voor een geslaagd monument. Een uitstekend voorbeeld van hoe monumenten een eigen onvoorzien leven kunnen gaan leiden was de prachtige Amerikaanse Namenwand van de Vietnamoorlog in Washington, waar het publiek vaak ‘rubbings’ maakt als herinnering aan hun dierbaren. Er is hier trouwens nooit een concours voor een ontwerp gehouden en dat zou zeker interessante en onverwachte mogelijkheden openen.
Ten slotte werd het eerste exemplaar van de nieuwe bundel door Herman Vuijsje overhandigd aan Marja Smit, medewerkster aan de bundel en zelf Sjoa-overlevende, die een kort dankwoord sprak.
Een waardige gebeurtenis, en mijn hoop is dat de rechters van de Raad van State dit boekje zullen lezen vóór er onherroepelijke besluiten worden genomen, hoewel ik me ten volle realiseer dat hun taak neerkomt op juridisch-technische zaken, om niet te spreken van haarkloverijen, en dat deze diepere roerselen buiten hun opdracht vallen.
De bundel kan hier worden besteld.
