De reizen naar Polen bestaan al vele jaren, en zijn bedoeld om onze jeugd onder te dompelen in de Sjoa. Dit wordt in Israël bijna axiomatisch als vormend en educatief gezien bij dit moeilijke onderwerp, hoewel er ook al jaren twijfel valt te horen. Gerenommeerde pedagogen menen dat je om te leren over de Sjoa ook veel kunt opsteken in Yad Vashem, of in Joodse gemeentes die nog wel bestaan, of in ontmoetingen met Sjoa-overlevenden. Om over de Franse Revolutie te leren hoef je niet per se de Bastille te bezoeken.
De reizen zijn bedoeld voor de hoogste klassen van de middelbare school en de kosten worden gedragen door de ouders. Dat is op zichzelf al problematisch, want niet alle ouders kunnen zich dit veroorloven, dus kan niet de hele klas mee.
De route van de reis is langs concentratiekampen, resten van gaskamers en uitgeroeide Joodse gemeenschappen waar zelfs de begraafplaatsen verwoest zijn.
Mijn jongste dochter maakte destijds zo'n reis mee; in de tijd dat mijn oudere kinderen op school zaten, bestond deze instelling nog niet. Mijn dochter was niet overtuigd geraakt van het vormende nut van de Polen-reis, en ik deelde die zeer getemperde mening ten volle.
Wat de kinderen er van mee krijgen, is niet helemaal duidelijk. Soms wordt het eerder een plezierreis. De deelnemers hebben dan een soort excuus dat dit moeilijke dagen met zich mee brengt, waarop ook wel een traan wordt geplengd, en dat ze zich 's avonds toch best een beetje mogen verpozen. Daardoor ontaardden sommige reizen in koopjesjagen en drankmisbruik of erger, maar dat is niet gebruikelijk.
Er was tijdens die reizen al eerder onenigheid ontstaan tussen Israëlische begeleiders en lokale gidsen als de rol van de Polen bij de uitroeiing van de Joden ter sprake kwam. De Polen houden er niet van op hun actieve bijdrage te worden gewezen. Dat is ook goed te merken aan hun afwijzende houding tegenover de eigen geschiedschrijvers als die daarover zonder enige terughoudendheid publiceren.
We mogen niet vergeten dat er vele erkende Rechtvaardigen onder de Naties zijn in Polen, maar dat er niet weinig pogroms en moordpartijen waren in dorpen en steden waar mensen jarenlang in vrede met elkaar hadden gewoond, zonder dat de Duitse bezetter daartoe had aangezet.
Deze reizen staan nu op de helling vanwege diplomatieke onenigheid tussen Israël en Polen over teruggave van geroofd en in beslag genomen Joods bezit. De golven gaan zo hoog dat de Poolse onderminister van Buitenlandse Zaken de reizen wil verbieden. Israël heeft een veel pijnlijker tegenzet bedacht: de reizen opschorten, want dat zullen de Polen goed voelen in hun toeristische inkomsten. Immers: No Business like Shoah-business!
Er zijn voldoende alternatieve educatieve reisdoelen in Oost- en West-Europa voor onze jeugd. Waar deze ruzie op hoog niveau nu toe gaat leiden, weet niemand.
Het tijdschrift Mizcar van de gezamenlijke organisaties van de Sjoa-overlevenden in Israel wijdde een deel van de laaste uitgave aan dit onderwerp, waar beide kanten van de discussie goed weergegeven worden.
