Dezer dagen maakten wij een tochtje door Nederland, en stopten bij een benzinestation in Barneveld. Daar hing een grote kaart van de omgeving, met een duidelijke aanduiding van kasteel de Schaffelaar. Dat sloot indirect aan bij mijn oorlogsverleden. Mijn overleven van de Tweede Wereldoorlog als Joods jongetje is nauw verbonden met deze plaats, hoewel ik er nooit in die warrige tijden heb gewoond. Mijn vader is de enige Jood van de ‘Barneveld-lijst’, die met zijn gezin toestemming had om in Amsterdam te blijven, nooit in Barneveld heeft gewoond, en toch de bescherming van die lijst genoot. Deze lijst was ontsproten aan het brein van Karel Johannes Frederiks, jurist, secretaris-generaal van het ministerie van Binnenlandse Zaken gedurende de hele oorlog, om ‘waardevolle’ Joden apart te zetten. Dat betrof wetenschapsmensen, musici, toneelspelers, juristen, et cetera. Veel van die mensen waren vrienden en bekenden van mijn ouders. Mijn vier grootouders hebben daar gewoond en mijn grootvader Kisch is aldaar overleden in 1943 en nog net begraven op Muiderberg.
Ik kon de verleiding niet weerstaan om daar, zo vele jaren later, even een kijkje te nemen. Het kasteel (lokaal in de volksmond zo genoemd), eigenlijk een landgoed, is nog in dezelfde staat van de periode toen het was gevorderd voor huisvesting van die bevoorrechte Joden in de periode 1942/3, die aldaar gevrijwaard zouden blijven voor deportaties naar de vernietiging, om gebruikt te worden voor de koehandel van de Duitse bezetter. Een gedenkteken vóór het kasteel, in de vorm van een Davidsster, spreekt van 450 bewoners, en nog zo’n 200 in huize De Biezen, niet ver daar vandaan, dat kennelijk niet meer bestaat. Zoals veel van de beloften van de Duitsers, werden die verklaringen niet nagekomen, en op 29 september 1943 werden alle ‘Barnevelders’ doorgestuurd naar Westerbork. Het merendeel van hen ging uiteindelijk naar kampen waar de dood wel wachtte maar niet het hoofddoel vormde.
Het verhaal van dit kasteel is duidelijk te vinden op Google, en de namen van de opeenvolgende bezitters, te beginnen in de zestiende eeuw, en na afbranding herbouwd in 1850 in neo-tudorstijl, geeft een prachtige collectie namen uit ‘het rode boekje’ van de Nederlandse adel. Wie dit niet kan laten, vindt de hele lijst van opeenvolgende adellijke eigenaars op Google. Een vriendelijke lokale bewoner vertelde ons dat de laatste eigenaar van het kasteel, de baron van Nagell, het hele onbetaalbare bezit in 1967 overdeed aan de gemeente Barneveld, voor één gulden. Het kasteel is nu een gezochte plaats voor feesten en partijen, en toen ik nietsvermoedend de voordeur openduwde, kwam er een jongedame toesnellen om me te vertellen dat we niet binnen konden komen omdat er juist een bruiloftsfeest plaats vond. Die feestgangers kun je natuurlijk niet confronteren met al die oude koek, en dat moesten we respecteren. Dus weer niet binnen geweest!
De Joden van de Barneveld-lijst hebben over het algemeen de oorlog overleefd, niet omdat de uiteindelijke bedoelingen van de Duitse bezetter zo positief waren, maar eer omdat, gelukkig, de oorlog eerder was afgelopen dan dat het hele Joodse volk kon worden uitgemoord.
Een mooi stukje geschiedenis.
