Geen betere manier om uit te leggen waar dit over gaat dan met een voorbeeld: “Ik loop even naar de makolet (kruidenier) om een paar melaffefoniem (komkommers) te kopen".
Code-switching is het wijdverbreide verschijnsel om de ons bekende en vertrouwde talen te mengen. In het Nederlands heet het codewisseling. Het komt heel vaak voor bij mensen die binnen twee talen leven, en Israël is daar als immigratieland een ideale voedingsbodem voor. Is het luiheid? Dat zou best kunnen. We kiezen voor wat ons het eerst in gedachten komt. Natuurlijk weten we precies bij wie we dit doen, namelijk bij onze Hollandse vrienden die hier al vijftig jaar wonen. En we weten donders goed dat we dit vermijden bij de ambassadeur, of als we met vakantie zijn in Nederland.
Het is een interessant verschijnsel in de taalkunde, en het komt heel vaak voor. Het woord 'code' wordt gebruikt als een taalvariant, dat kan in dit verband ook een plat dialect en netjes zijn. Codewisseling gebeurt trouwens niet alleen tussen twee talen, het vindt ook plaats binnen één taal, bij het spreken tegen verschillende toehoorders, bijvoorbeeld een werkgever tegen zijn ondergeschikten, of een werknemer tegen zijn baas. Het register is anders, en kan, zo nodig, binnen een zin veranderen. Zo ook mannen onder elkaar, of wanneer er dames in het gezelschap zijn. Dat kan, zo gewenst, zelfs midden in een zin wisselen. En natuurlijk wordt 'plat' versus 'hoog' soms ook gebruikt om grappig te zijn, om te laten zien dat je er bij hoort.
Wij weten uit persoonlijke ervaring dat het zeer wel mogelijk is voor een tweetalig kind, vier jaar oud, dat prachtig Nederlands en Engels sprak, de talen totaal gescheiden te houden voor haar gesprekspartners. Het is daarom niet altijd duidelijk waarom code-switching toch zo vaak voorkomt. Onderzoek wijst uit dat het geen zaak is van hogere of mindere educatie. Er is geen verschil in frequentie van het verschijnsel tussen mannen en vrouwen. Waar mogelijk doen we het allemaal. Het wordt veelal bij navraag als een negatief verschijnsel beschreven, ook bij mensen die het vaak zelf doen. Code-switching is vaak 'onbewust' en komt vaker voor dan we van onszelf denken.
Emoties spelen een rol. Het terugvallen op de taal van de jeugd of de meest nabije verzorg(st)er bij meer emotionele uitingen is al vele malen opgemerkt. Vermoeidheid en stress hebben een opmerkelijke invloed op het fenomeen.
Het maakt niet uit of de tweede taal met de moedermelk is aangeleerd of op latere leeftijd (zoals voor velen van ons het Ivriet er later bij kwam); we doen het allemaal met gusto.
Code-switching moet worden onderscheiden van het gebruik van leenwoorden. Dat heeft een andere oorsprong, namelijk het absorberen van een woord uit een vreemde taal, tegenwoordig meestal Engels, dat het nieuwe woord of begrip pakkender weergeeft. Neem het woord airco, kort en to the point. Ik wed dat niemand het Nederlandse woord, dat echt bestaat, kent. Veel te lang en te gecompliceerd.
Er zijn vele publicaties over code-switching en vele theorieën. Er is geen echt systeem in dit fenomeen – mensen doen maar wat. Na het lezen van een klein deel van de vakliteratuur, waarin het bol staat van de voorbeelden over de hele wereld, ben ik niet echt wijzer geworden inzake het waarom van dit verschijnsel. De meest gehoorde theorie houdt het op luiheid of gemakzucht – we zeggen wat bij ons het eerst opkomt uit ons areaal van talen – dat blijft nog steeds de beste verklaring.
