Ik kreeg bericht dat er een genderneutrale Engelse vertaling van Tenach was uitgekomen, die zelfs gender-gevoelig was. Daar moest ik meer van weten. Op de betreffende site was de informatie en ik kon het boek met veel korting kopen.
Op de site lees ik dat het een herziening is van de Bijbelvertaling van de Jewish Publication Society uit 1985, met behoud van het oorspronkelijke Hebreeuws, maar met gender-inclusieve vertalingen, waar dat passend is en met gender gerelateerde vertalingen wanneer dit historisch en taalkundig nodig is.
Ik vond het lezen van Tenach in andere vertalingen altijd lastig, omdat God altijd met Hij werd aangeduid en ik dat voor mezelf moest vertalen in YHVH of YAH. En helemaal in de Nederlandse Bijbelvertalingen van God als de “Here” of de “Heer”, en vroeger zelfs de “Heere”.
In deze vertaling is het een opluchting om YHVH alleen aangeduid te zien als GOD, in de tekst met kleine hoofdletters, zodat het een abstract begrip wordt. De mensen worden wel man of vrouw, hij of zij genoemd, maar GOD schiep eerst een HUMAN, een mens, en later een WOMAN. De vertaling streeft naar inclusieve taal, zodat er wordt verwezen naar mensen, voorouders en de mensheid. Dat leest vlot, ook omdat het één verhaal is, zonder veel alinea's.
Toen het niet lukte om bij mijn bestelling de code voor de korting te vermelden, kreeg ik een vriendelijke mail met instructies terug van Elias Sacks, de directeur zelf van de Jewish Publication Society: “I hope that this email finds you healthy and safe and thank you for your patience and support. Best wishes, Eli.” Alsof de profeet zelf antwoord gaf.
In de inleiding wordt uitgelegd hoe de vertalers te werk zijn gegaan. Gender-sensitief betekent dat er werd gekeken naar hoe gender en taal functioneren, niet alleen nu, maar ook in Bijbelse tijden. Dit is mogelijk door voortschrijdend wetenschappelijk inzicht. Er werd bij elk woord gekeken wat het eigenlijk betekende: zoon of nageslacht? Vaders of voorouders? “Ga terug naar het land van je voorvaders” zegt GOD tegen Ja'akov (Ber. 31:3), maar waar zijn dan zijn moeder Rivka en zijn grootmoeder Sara? Het voelt prettig dat er nu inclusief voorouders staat. En het meervoud vervangt hij en hem in zij en hen, een eenvoudige oplossing.
In het Hebreeuws staat er YHVH of Elohim, wat dus met GOD wordt vertaald, of soms als Sovereign, Heerser, Almachtige en Eternal, Eeuwige.
Allemaal goed en wel, maar hoe zingen we dan Avinoe, Malkenoe (mijn Heer, mijn Koning)? Het kan dus ook Eeuwige en Almachtige zijn. In het Hebreeuws klinkt het voor mij neutraler, dus met de vertaling in mijn achterhoofd zing ik het gewoon. De beracha die altijd begint met Baroech Ata, Adonai…, laat ik voor wat het is. Geen Baroech Ata YHVH dus, dat klinkt niet mooi.
Ook zijn er andere vertalingen aangepast, clean en unclean (rein en onrein) zijn pure en impure (zuiver en onzuiver) geworden, wat beter aangeeft dat het niet om letterlijk schoon of vuil gaat. Zo zijn er meer aanpassingen.
Ik kwam iemand tegen die protesteerde toen ik enthousiast vertelde over deze vertaling. “Maar er staat Heer en Hij in het Hebreeuws, dat mag je niet veranderen.” Dat is de orthodoxe visie, niets mag ooit worden veranderd. Het zijn meestal mannen die dat zeggen, omdat zij geen last hebben van die male oriented tekst. Voor de anderen, vrouwen en alle andere seksen ligt dat anders. Daarom ben ik blij met deze vertaling. Tenach is vertaald met eerbied voor de traditie voor iedereen die inclusief en egalitair denkt. Maar vertalingen verouderen altijd. Hoe het in de toekomst gaat, weten we natuurlijk niet, ik ben benieuwd.
Nota bene: in samenwerking met Sefaria is de Gender-Sensitive Edition nu online beschikbaar, evenals het voorwoord, uitgebreide uitleg over de vertaling van gender en voorbeelden waarin de nieuwe vertaling wordt vergeleken met de uitgave uit 1985.
