In deze treurige tijd herlees ik de column van mede-columnist Naud van der Ven (Crescas 18 februari 2022) over “de universalistische pretenties van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.” Die is aangenomen door de Verenigde Naties in 1948, vlak na de Tweede Wereldoorlog. Een van de invloedrijke grondleggers was Eleanor Roosevelt, de weduwe van de Amerikaanse president.
In de jaren tachtig was ik actief bij Amnesty International. Hoewel ze nu uit de bocht zijn gevlogen inzake Israël, heb ik toen wel een duidelijk beeld gekregen van de Universele Verklaring en wat die betekent. Inderdaad: universeel. De verklaring was begin- en eindpunt van alle acties van Amnesty. Er werd niet aan getwijfeld, waarom zouden we? Elk mens had toch recht op de rechten die daarin worden geformuleerd? En waar die rechten werden geschonden, kwam Amnesty in actie. Niet voor alle schendingen, alleen de politieke, hoewel daar later ook andere rechten aan zijn toegevoegd. Maar in mijn tijd ging het om politieke gevangenen en de strijd tegen de doodstraf.
De discussie over de verklaring begon met de rel over het centrum voor mensenrechten van de VU, dat Chinees geld aannam en de situatie van Oeigoeren vergoelijkte. Men gaat daar uit van de 'receptorbenadering', je moet dan aansluiten bij de plaatselijke cultuur, die eigen accenten legt. Welke, vraag ik me af, valt vrouwenbesnijdenis daar ook onder? Het argument is: hun cultuur lijkt op sommige punten wel op de onze en ze doen toch hun best. Daar gaan we weer, ik herhaal het maar weer: alleen je best doen is niet genoeg.
Ander argument: de 'universalistische' pretentie van het westen komt arrogant over en 'wij' houden ons er zelf ook niet aan. Dat laatste is natuurlijk een onzin-argument. Dan zou je nooit wat kunnen regelen of verklaren, want schendingen komen overal voor. Zou je dus pas als iedereen zich altijd keurig gedraagt – dus als het geen zin meer heeft – een universele verklaring kunnen afgeven? Blinde Maupie … De verklaring was een directe reactie op de Tweede Wereldoorlog en kwam voort uit de behoefte om uit te spreken: dat nooit meer. 'Nooit meer Auschwitz' is net zo'n verklaring.
We zien nu weer dat dat geen effect heeft op mensenrechtenschenders. Maar is dat een reden om de verklaring maar af te wijzen? Nee, integendeel, we hebben haar des te hard nodig. We staan er achter om te laten zien wat de essentie van mensenrechten is. En als die worden geschonden, moeten wij optreden. Wij allemaal, anders heeft het geen zin en kan elke dictator roepen dat hij er niets mee te maken heeft, want: cultuurverschil.
Is de verklaring niet universeel, omdat miljoenen mensen geen probleem hebben met het afwijzen ervan. Dat vind ik naïef en zelfs gevaarlijk. Zo kunnen die dictators hun gang blijven gaan.
Ik heb in mijn Amnesty-tijd veel vluchtelingen gesproken die allemaal heel duidelijk waren: een dictatuur heeft geen mensenrechten en iedereen wil 'onze' vrijheid. De miljoenen die zwijgen doen dat niet, omdat ze niet willen, maar omdat ze niet durven, en vooral omdat ze dom worden gehouden, zie het huidige Rusland. Dus wil je mensenrechten, pak de dictators aan! Dat heeft niets met onze arrogante 'witte' blik te maken. Het argument dat de verklaring ontstond in een tijd dat kolonialisme en apartheid nog gewoon waren, doet er ook niet toe. Dat het asielrecht maar met mondjesmaat wordt toegepast, is ook geen reden om de verklaring af te wijzen. Zie de Tora, waar heel vaak wordt opgeroepen om vreemdelingen op te vangen, “omdat wij zelf vreemdelingen in Mitsrajim waren.” Geldt dat dan ook niet? En hoe zit het met de Tien Geboden, bedacht voor het volk dat net uit slavernij kwam en dus regels nodig had?
Als je dat allemaal loslaat, omdat anderen daar geen zin in hebben, verval je in chaos en immoraliteit. De 613 geboden gelden alleen voor Joden, maar de Tora speekt ook over de Noachitische geboden*, die universeel zijn. Wil de VU die ook afschaffen? Vreemd voor een oorspronkelijke op de Bijbel gebaseerde universiteit.
Ik vermoed dat er de angst speelt om niet voor woke te worden gehouden, dat ze bang zijn dat ze worden aangesproken door iemand (van welke kleur of gender dan ook) dat ze de arrogante witte blik hebben. Als je daar bang voor bent, laat je juist de willekeur binnen.
Oproepen tot dialoog en 'verbinding' met mensen met een ondemocratische mening is gevaarlijk. Dat zag je al met de anti-vaxxers, en nu nog duidelijker, omdat wij toelaten dat mensen als de pro-Russische Baudet en Willem Engel ook kunnen worden gehoord. Daar moet in de Tweede Kamer en in de media nu eindelijk eens tegen worden opgetreden, omdat juist zij de Universele Verklaring niet onderschrijven. Censuur? Kom nou, er zijn grenzen.
Ik zie vaker die angstige terughoudendheid in Nederland: je moet je maar nergens mee bemoeien, dat geeft maar gedoe. Door MeToo verandert dit een beetje, maar zolang er nog wordt getwijfeld aan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, is er nog veel werk te doen. Is dat echter niet juist onze opdracht: tikoen olam, de (héle) wereld helen?
*De Noachitische geboden (Genesis/Bereesjiet 9:4 e.v.) zijn bestemd voor niet-Joden. Het zijn er zeven: rechtvaardigheid, verbod op godslastering, afgoderij, moord, incest, diefstal en het verbod op het eten van een levend dier.
