Ik zat al een tijd met de discussie over identiteit. Zelf was ik er al lang uit, dankzij de onvolprezen schijf van vijf van Ido Abram. Als je die af en toe raadpleegt, weet je weer hoe het staat met je eigen (Joodse) identiteit. Het is een schuivend geheel van onderdelen, de ene keer is het ene groter, dan weer het andere. Godsdienst, verleden, land (Nederland én Israël), cultuur, Sjoa, je ziet meteen wat er aan de hand is. Ik schreef er al eerder over, maar het blijft actueel.
Toen we begonnen met de praatgroep Tweede Generatie bij JMW (in 1987!), was de Sjoa hét onderwerp, plus onze ouders natuurlijk. Langzaam maar zeker verschoof dat, eerst naar Joodse cultuur, die eindelijk ook leuk en interessant mocht zijn (klezmer! Het Joodse café Naches!) en toen voor mij naar religie, dankzij rabbijn Yehuda Aschkenasy z.l., die in het begin van onze lerngroep van ons absoluut niet over God mocht praten, wat voor hém heel verwarrend was. Pas na een tijd, door zijn voorzichtige aanpak en heel veel midrasjim, begreep ik eindelijk waar het over ging. Emoena, vertrouwen én verbinding. Je hoefde niet te geloven, het gaat om verbinding maken met het Ene, Eeuwige, Onnoembare zonder woorden of uitleg.
Daarom las ik ook altijd met interesse de verhalen over de integratie van de tweede generatie Marokkanen en andere 'nieuwe' Nederlanders. Ik weet dat iedereen een eigen tempo heeft om zich ergens thuis te voelen, maar het zou mooi zijn als de ervaringen van Joodse Nederlanders, die hier al generaties zijn, zouden kunnen dienen als hulpmiddel of voorbeeld.
Het is niet of-of, maar en-en, zoals Yehuda ons steeds maar weer voorhield. We zijn Nederlanders én Joden/Marokkanen, Turken, you name it. Of omgekeerd, net hoe de schijf van vijf op dat moment is verdeeld.
Ja, die schijf kan worden gebruikt voor iedereen; dat gebeurt ook, maar is niet algemeen bekend. Zie de Pieten- en/of hoofddoekjesdiscussie. Daar ontaardt het in het verstarren van één onderdeel van de schijf, al dan niet opgestookt door populisten die de illusie hebben van een wit (blank, zeggen zij) Nederland, zoals in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Ach ja, toen werd je uitgescholden omdat je een bril droeg, of je werd gepest met je achternaam. “Citroen, Citroen, zullen we doen wie de meeste pitjes heeft?” Op woensdagmiddag werden we vaak opgebeld door giechelende kinderen die duidelijk alleen thuis waren en gekke namen in het telefoonboek opzochten. Grappig genoeg woonde de familie Sinasappel ook in ons dorp, maar ik heb met hen nooit een wedstrijd gedaan.
Dat was onschuldig vermaak, maar het kon ook veel heftiger, bijvoorbeeld het antisemitisme van vlak na de oorlog, de Kleine Sjoa, maar dat vergeet Wilders voor het gemak.
Een zeer verhelderende uitleg over al die verschillende en veranderende soorten identiteit stond zaterdag 1 december in NRC. Filosoof Kwame Anthony Appiah is geboren in Londen, heeft een Ghanese vader en een Britse moeder, is homo, getrouwd met een Joodse Amerikaan en nu Amerikaans staatsburger. Ja, dan heb je wel een schijf van tien nodig voor al je identiteiten. Hij benadrukt dat je dus niet één vaststaande identiteit hebt, vooral op religieus gebied. Een mooi citaat: “Hoe kun je nu denken dat jouw geloof hetzelfde is als dat van een gelovige die 500 of 1000 jaar geleden leefde?”
Ook met symbolen moet je oppassen. Als je zegt: ik ben geen racist, dus zwarte Piet* is geen racistisch symbool, zegt Appiah: “De betekenis van symbolen wordt niet bepaald door intenties. Je kunt ook niet met een hakenkruis op je arm door een Duitse stad lopen en zeggen: ik bedoel er niets mee, ik vind het gewoon een mooi Keltisch symbool.”
Voor Appiah gaat het om wederzijds respect, uitleggen wat je bedoelt, bijvoorbeeld als je een vrouw geen hand wilt geven. Zijn verhaal in NRC is een prachtig pleidooi om het begrip van één identiteit los te laten. Zijn laatste boek, The lies that bind: rethinking identity, gaat er helemaal over. Je zou willen dat iedereen, maar vooral mensen als Wilders en Baudet, hier eens goed over gaan nadenken en zich zijn oproep tot respect aantrekken.
Chanoeka sameach!
*Ik zocht op Google-afbeeldingen naar een plaatje van zwarte Piet als illustratie bij een sinterklaasgedicht. Tot mijn schrik waren alle Pieten daar helemaal zwart, met dikke rode lippen en gouden oorringen. Pas als je 'roetveegpiet' googelde kwamen er andere Pieten tevoorschijn. Google, je loopt zwaar achter!
