Er zijn nu twee films over de familie Asser, vader Eli, moeder Eefje en de drie kinderen Joosje, Hella en David: 'Echo's van een oorlog', van Joosje en David, die onlangs op tv was en 'Verlies niet de moed', van Hella, uit 2015.
De recensent van NRC vroeg zich af welk publiek belang ermee gemoeid was om deze familieruzie in het openbaar uit te vechten. Misschien dat een buitenstaander dat niet ziet, maar ik heb gefascineerd zitten kijken. Nooit zie je de sporen die de oorlog nalaat bij de naoorlogse generatie zo duidelijk in beeld. Een verscheurde familie, waar ieder op eigen wijze mee omgaat.
De jongste zoon bemoeit zich nergens mee en ontvlucht de spanningen in de Verenigde Staten, in een woestijnlandschap, dor en hard. De oudste dochter Joosje is de brave, die de krenkingen door haar jongere zus Hella (ze wordt genegeerd in Hella’s film en op de tentoonstelling van het familiearchief in Westerbork) met ingehouden woede ondergaat. Hella is de rebel die haar eigen sores uitgebreid openbaar maakt in boeken en haar film. Hella gumt haar broer en zus uit haar leven.
Deze familievetes komen niet alleen voor bij de familie Asser, in heel veel Joodse families zijn er ouders en kinderen, en kinderen onderling. die elkaar niet meer willen zien. Daarom zijn deze films zo verhelderend. De ouders konden door hun onverwerkte oorlogstrauma’s niet opvoeden, de kinderen zijn loyaal en lijden daaronder. En als er ergens een diepe, oude pijn wordt aangeraakt, is de reactie: wegwezen, breken, de ander nooit meer willen zien.
Psychiater Fedia Jacobs noemt dat in de film: schuldeloze schuld. Maar als daarvoor van beide kanten begrip is en acceptatie en het verdriet kan worden geuit, kan er vergeving zijn, zegt hij. Bij de familie Asser heeft iedereen zich ingegraven in het eigen gelijk en zie ik het niet meer goed komen.
Wat ik ook merkte tijdens het kijken was wéér de woede over de grote nalatigheid na de oorlog, er was geen opvang voor de overlevenden, er was kilte en men moest het zelf maar uitzoeken, nog afgezien van het antisemitisme dat nooit weggeweest was.
Heel vreemd was de houding van Dirk Mulder van het Herinneringscentrum Westerbork. Hij draaide erom heen toen hem werd gevraagd waarom het familiearchief van de Assers moest worden tentoongesteld op die plek, zonder toestemming van de overige familieleden. Uiteindelijk bleek dat het feit dat Hella een BN'er is voor publiciteit zorgde. Dat voelt niet kosjer. Hij had ook kunnen opletten dat de stamboom van de Assers compleet tentoon werd gesteld. Nu stonden er alleen de kinderen van Hella op en niet die van de andere zus en broer. Het is in Nederland zo dat de namen van nog levende familieleden niet ongevraagd openbaar mogen worden gemaakt. Maar er had in ieder geval toestemming kunnen worden gevraagd kunnen.
Kortom heel veel familiesores, maar daarom zijn deze films belangrijk. Kijk en zie wat mensen elkaar zonder het te willen aandoen. Maar zie naast de onmacht ook de onwil om verzoening en vergeving mogelijk te maken, nu, zoveel jaar later.
We zitten in de donkerste dagen van het jaar, vlak voor Chanoeka. De toekomst ziet er somber uit, maar net als rabbi Nachman zei: “Wanhoop nooit, het is verboden te wanhopen”, moet het motto uit de film van Hella: “Verlies niet de moed” ons toch helpen hoop te blijven houden. En vastberaden te zijn om er alles aan te doen dat we een democratische, vrije samenleving behouden.
Chanoeka sameach!
