Bijna Pesach en zoals elk jaar heb ik weer een paar nieuwe Haggadot besteld. Vreemd genoeg had ik de Haggada van de Engelse opperrabbijn Jonathan Sacks nog nooit bekeken. Het is een gedegen, eigenlijk saaie Haggada zonder illustraties, maar natuurlijk met allerlei aantekeningen die heel interessant zijn. Hij zegt het zelf: de tekst staat vast, maar iedereen maakt zijn eigen Haggada, dat gaat eindeloos door. Zo blijft het oeroude verhaal jong en levendig.
En rabbijn Sacks legt dingen uit die ik nooit eerder begreep. In psalm 37:25 (p. 196 van De Nieuwe Hagada) staat: “Ooit was ik jong, nu ben ik oud, maar nooit heb ik gezien dat een rechtvaardige in de steek werd gelaten of kinderen had die honger leden.” Er staat lo ra'iti, “ik heb niet gezien”, maar het betekent eigenlijk: ik heb gezien, maar ik stond er passief bij, ik deed niets om te helpen.
Het vers is dus een aansporing om naar je naaste 'om te zien'. 'Omzien naar', zo kun je het dus vertalen: nooit heb ik niet omgezien, of, zonder dubbele ontkenning: ik zag altijd om naar rechtvaardigen en gaf hun kinderen te eten. Met 'rechtvaardigen' als meervoud om zo inclusief mogelijk te zijn.
Achterin de Haggada staan nog een aantal essays van Sacks. Allemaal zeer de moeite waard.
Verder op aanraden van onze onvolprezen Raya Lichansky van de Crescas-nieuwsbrief een kort stukje van rechter Ruth Bader Ginsburg over de heldinnen van Pesach. Ze noemt ze allemaal: Jocheved, de moeder van Mosjé, en de vroedvrouwen Sjifra en Poeah, die alle drie niet gehoorzaamden aan het bevel van de farao om de Joodse pasgeboren jongetjes te doden. Dan Miriam, de zuster van Mosjé, als profetes en later leidster van de vrouwen tijdens de Uittocht. En ook Batja, de dochter van de farao, die Mosjé redde en stiekem opvoedde.
Deze vrouwen leidden het Joodse volk vanuit de duisternis van de slavernij naar het licht van de vrijheid. Daarom is het een mooi ritueel om op de seidertafel ook een glas voor Miriam neer te zetten:
“Het glas van Miriam symboliseert de kracht en moed van vrouwen. Voor ons is het vanzelfsprekend, maar nog lang niet overal kunnen vrouwen hun eigen keuzes maken. De weg naar de vrijheid is lang. Miriam steunt ons om andere vrouwen te helpen ook vrij te worden. Eliyahu's beker raken wij niet aan. Maar we drinken uit het glas van Miriam, het helende water uit Miriams bron.” (De Nieuwe Hagada p. 102).
Afgelopen zondag was ik bij een dubbellezing bij PaRDeS, waar tot mijn verbazing altijd weinig Joden op af komen, zo jammer! Er zijn zoveel interessante lezingen en workshops, dit keer een verhaal over de Joden in Egypte door Rachel Reedijk, en Mozes door de ogen van Freud van Rob Cassuto. Mooi om te horen in de week voor Pesach. Er zijn parallellen tussen teksten uit het oude Egypte over de zonnegod Aton, die (min of meer) als enige god werd aanbeden door de farao Achnaton, en Joodse teksten, onder andere psalm 104.
Freud dacht dat Mosjé eigenlijk een Egyptenaar was, die het monotheïsme van de farao had overgenomen. Dat valt te bezien, want er is zo weinig bekend over de Joden in Egypte. Toch denk ik dat een verhaal dat eeuwenlang is doorgegeven een kern van waarheid bevat. En daar gaat het om: de bevrijding uit de slavernij die leidde tot het Verbond dat werd gesloten op de berg Sinaï. Dat is het waard om te blijven vieren.
Tot slot kon ik het niet laten de door Dave Cowen geschreven Haggada van Trump te bestellen, een hilarisch verhaal, “the best Haggadah you have ever read” natuurlijk. Melania dekt de seidertafel met gouden bestek en sushi op de seiderschotel. Miriam wil nu eens een keer Bacardi rum in plaats van water en klaagt tegen Mosjé dat hij niet naar haar luisterde: “Kept mansplaining to me why we should go left, even though I knew we were going in a circle.” Plus de beker voor Elijahoe, “the man who is supposed to make the world great again.”
Laten we hopen dat farao Trump wordt overwonnen met “de sterke arm en de uitgestrekte hand” van Mosjé (Sjemot 4:17) en dat iedereen in vrijheid kan leven.
Chaq sameach!
