Joyce Roodnat (NRC 14 september) vindt dat kunst niet mag worden gecensureerd. Ze ging naar de Documenta, waar ophef was ontstaan over een schilderij met antisemitische voorstellingen. Die waren niet zo bedoeld, zeiden de makers natuurlijk, maar dat wordt wel vaker gezegd en dan weten we het wel.
Roodnat noemt de antisemitische Palestijnse kunst “een andere blik.” Want kritiek op dat nare kunstwerk is onze 'westerse' blik. Dus mogen niet-westerse kunstenaars ongelimiteerd hun gang gaan? Kritiek heeft niets te maken met gekwetst worden, maar met het stellen van grenzen aan wat moreel verantwoord is. Ik ben blij dat ze daar in Duitsland strenger in zijn dan hier, waar hier boeren vlaggen met hakenkruizen kunnen ophangen en waar bij demonstraties antisemitische leuzen worden geroepen.
In NRC van 6 oktober komen de curatoren van de Documenta zelf aan het woord. Dat was het Indonesische kunstenaarscollectief ruangrupa. Ze voelen zich onheus bejegend door de Duitse media, die alleen de nadruk op dat antisemitisme hebben gelegd. In een brief beschuldigen zij de Duitse bestuurders van “racisme en censuur”, “vernederende kritiek” en een poging hen te “re-koloniseren.”
Dat is niet mis. Uit het interview blijkt hun onbegrip voor de gevoeligheid in Duitsland voor antisemitisme. Zij willen het over racisme hebben en islamofobie. Dat is te begrijpen vanuit hun eigen wereld, maar het is nogal kortzichtig om hier in het westen te komen en dan alleen maar als slachtoffer te reageren, zonder zich te verdiepen in de historie van Duitsland en met name van de Sjoa. Ze verdedigen zich op de klassieke wijze: niet eerder nam iemand aanstoot aan die antisemitische beelden. Dat is de vaste opmerking als je een klacht hebt in een klantonvriendelijke winkel: oh, maar u bent de eerste die dat vindt, we hebben dat nooit eerder gehoord. Dan ligt de schuld bij de klager, lekker makkelijk. Ook vinden ze dat het werk in zijn context moet worden gezien, wat dat ook moge betekenen.
Een lid van het collectief verontschuldigde zich wel na de ophef, maar toen er een 'wetenschappelijk' comité kwam om het antisemitisme te onderzoeken, werden ze weer boos. “Het Duitse schuldgevoel heeft alle andere verhalen overschaduwd, alsof er een hiërarchie is”, zegt een van de leden. Ha, de hiërarchie van het leed, daar is-ie weer. Ook typisch een uiting van slachtoffers: wij zijn zieliger dan jullie.
Zolang niet-westerse kunstenaars zo reageren op kritiek, verongelijkt, boos, zonder zich in de emoties van anderen te verdiepen en om “een bredere blik” vragen, die ze zelf niet kunnen opbrengen, houd je dit soort toestanden, niet alleen in de kunstwereld. Jammer dat Joyce Roodnat deze makers met hun “andere blik” een hand boven het hoofd houdt.
