Het cold-caseteam dat het verraad van Anne Frank onderzocht, heeft veel kritiek gekregen. Op het resultaat, op de manier van werken, op de berekening van de kans dat het werkelijk de Joodse notaris was, op het embargo, op het noemen van deskundigen die van niets wisten, op de grote subsidie van de gemeente Amsterdam en misschien nog meer.
Dat is niet mis. Ik kan me de schrik voorstellen van het team, dat dacht een grote klapper te maken. Maar wat doen ze vervolgens? Eerst niets, wat de heisa alleen maar groter maakte. Pas na twee weken gaan ze zich verdedigen. Ik hoorde een geïrriteerde Pieter van Twisk op de radio. Zijn toon was verongelijkt, alsof zijn mooie speeltje was afgepakt. Hij gaf niets toe, behalve dat ze het percentage van 85 procent zekerheid niet zo hadden moeten noemen.
In NRC schiet hij met mede-onderzoeker Thijs Bayens in de slachtofferrol. “Nog nooit zo onthutst geweest”, zegt Bayens. Niet over het verraad, maar door de kritiek.
En wie krijgen dan de schuld? De media natuurlijk. Én de schrijfster van het boek. Én de FBI-man die verantwoordelijk was voor het onderzoek.
Hij geeft ook geen reden waarom er geen historici met de jodenvervolging als specialisatie hebben meegedaan aan het onderzoek. Die zijn alleen geraadpleegd “waar nodig.”
Het interview eindigt met een jammerklacht: “Zes jaar heb je je de pleuris gewerkt om iets bij te dragen aan de samenleving. Daar wordt nu met een vrachtwagen overheen gereden.” Ach, ze hebben toch zo hun best gedaan. Maar alleen je best doen? Dat slappe excuus telt al vanaf de basisschool niet meer.
Zelf had het team ook een verklaring afgegeven. Dat heeft nóg een zondebok gevonden: de maatschappij met “diepgeworteld verlies en trauma.”
De héle maatschappij? En dan tegelijk klagen over het antisemitisme en populisme, waartegen dit boek wil waarschuwen?
Hun onderliggende boodschap is namelijk: “Dat we niet toe kunnen laten om groepen in deze maatschappij tegen elkaar op te zetten, zodat demonisering, antagonisme en haat weer de overhand kunnen krijgen. En dat dit onderzoek en vooral nu dit boek, de vraag op zal werpen ‘wat zou ik hebben gedaan?’.
Omdat we misschien wel opnieuw onder druk van verdeeldheid staan. Omdat we nooit mogen vergeten wat er ruim 80 jaar geleden gebeurd is onder omstandigheden van die verdeeldheid. En wie dat eenmaal inziet, weet dat zwijgen, wegkijken of niets doen geen optie is.
Wanneer een specifieke groep wordt vervolgd en bedreigd met een vreselijk lot dan is het niet meer dan te verwachten dat enkelen onder hen zich laten verleiden tot handelen dat wij nu, in de luxe van een vrije democratische rechtsstaat, gemakkelijk kunnen veroordelen. Dat gedrag heeft niets met hun etniciteit of religie te maken, maar alles met hun mens-zijn.”
Wat staat hier nu eigenlijk? Een (vermoedelijke) verrader aanwijzen, omdat je niet mag zwijgen over onrecht. Oké. En de daden van de verrader moeten worden gezien in de context van de oorlog. Dat wij daarom moeten begrijpen dat een Jood andere Joden heeft verraden om zichzelf en zijn gezin te redden. Oké. En dat dat hij deed vanuit zijn mens-zijn en niet omdat hij Joods was.
Dat is een behoorlijk subtiele manier van zeggen dat de onderzoekers het ook erg vinden dat hun 'dader' een Jood is, maar dat dat niet meespeelt in de scoop die zij voor ogen hadden. Dachten zij echt dat de boodschap: zie je wel, de Joden deden het zélf er daardoor niet zou uitspringen in de media? En dus antisemitisme uitlokt, het tegendeel van wat zij bedoelden?
Ik vind dit vrij hypocriet. En om dan alle kritiek af te doen als een hetze, maakt het nog hypocrieter. Want van wie komt de voornaamste kritiek? Drie keer raden.
