Elke Pesach is er iets nieuws te ontdekken, een nieuwe verklaring, een ander gezichtspunt van het oude verhaal van slavernij en bevrijding. Soms is het iets vanzelfsprekends, waar je zelf niet aan gedacht had.
Altijd waren de tien plagen voor mij gewoon een opsomming van de ellende die over de Egyptenaren kwam, in een willekeurige volgorde. Maar niets is toeval in de Haggada, ook dit niet. Gelukkig is daar rabbijn Jonathan Sacks die het mooi uitlegt. Ik maak er weer een aantekening van in mijn Nieuwe Hagada, die sinds het verschijnen in 2012 is volgepropt met allerlei briefjes met nieuwe ideeën en verklaringen. Een nieuwe druk zou veel te dik worden, maar gelukkig is er internet dat oneindig is.
Sacks stelt de vraag waarom na de plagen die mens en dier treffen, de luizen, de veepest, de sprinkhanen et cetera de negende plaag opeens de duisternis is, die toch niet echt een plaag is. De natuurlijke verklaring van de duisternis is dat de chamsin, de hete wind in het voorjaar, de tijd van Pesach, op zijn sterkst is en de zon verduistert met zandvlagen uit de woestijn.
Maar wie hadden de Egyptenaren als voornaamste oppergod? Ra, de zonnegod, met de farao als zijn zoon. Een duidelijker teken dat YAH, de God van de Joodse slaven, machtiger was dan Ra is er natuurlijk niet. Niet alleen laat YAH zien de grootste te zijn, maar ook dat een alleenheerser, die mensen tot slaven maakt en kinderen doodt, niet wordt getolereerd. Het is ook een morele duisternis die over het land is gevallen. “De beste test voor een beschaving is hoe er wordt omgegaan met kinderen en zwakkeren”, zegt Sacks. Voor alle latere generaties is het een duidelijke waarschuwing dat het slecht kan aflopen met dictators, en in tijden van nood is het een hoopvol teken om troost uit te putten.
Een maatschappij verblind door de stralen van een zonnekoning raakt in diepe duisternis. Daar helpt geen zuidelijke chamsin of boreale noordenwind tegen. Alleen de overtuiging dat wij er alles aan moeten doen om de boodschap van Pesach, van vrijheid en verlossing, voor ogen te houden en daar net als Mosjé voor te blijven strijden.
Chag sameach!
