Ik las weer eens Tenachon, het tijdschrift van de voormalige Folkertsmastichting, het huidige ParDeS, dat de bibliotheek van rabbijn Yehuda Aschkenasy z.l. beheert. Dit keer de uitgave over Jom Kipoer uit 1999. Een mooi verhaal van rabbijn Aschkenasy over Jona, die de zondige inwoners van Ninivé tot inkeer moet bewegen. Hij wil niet, kwaad moet worden gestraft. In een wereld van waarheid kan berouw, hoe groot ook, nooit een onrecht uitwissen, vindt hij.
Hij vlucht, wordt in zee gegooid, maar ontkomt uiteindelijk via de walvis en Ninivé komt tot inkeer. Dat vindt Jona nog steeds onrechtvaardig, maar uiteindelijk beseft hij dat zijn eigen gelijk ondergeschikt is aan de verantwoordelijkheid voor alle mensen. Dit verhaal lezen we op Jom Kipoer, omdat wij allen tot inkeer moeten komen, ook al hebben we onze eigen ideeën over wat waar is. Bijzonder om te lezen, nu velen hun eigen fact-free waarheid verkondigen.
Bloeme Evers z.l. citeert in hetzelfde nummer de midrasj van Rabbi Eliezer die tegen zijn leerlingen zei: “Kom één dag voor je dood tot inkeer.” Zijn leerlingen vroegen: “Hoe weet een mens wanneer hij gaat sterven?” Rabbi Eliezer antwoordde: “Daarom moet de mens vandaag nog teshuva doen voor het geval hij morgen sterft.”
En zij schrijft over vergeving: “Zonder vergeving van de mensen geeft God geen vergeving. Anderzijds is men min of meer verplicht die vergeving te schenken.” Maar zij kan de moordenaars van haar volk niet vergeven. Soms gaat dat de menselijke maat te boven, vindt ze.
Daar moest ik aan denken toen ik de ingezonden brief in NRC las over Lucebert en zijn antisemitische tekeningen die nog erger waren dan iedereen al dacht. “In Nederland kennen we het principe van vergeving en van het bieden van de mogelijkheid om zijn leven te beteren”, schrijft Frits David Zeiler. Daarom moet de Lucebertschool in Bergen zijn naam behouden, volgens hem.
Hoewel Lucebert probeerde zijn zonden goed te maken, vind ik dat geen goed idee. Net als Bloeme (en Jona) vind ik sommige zaken, zoals antisemitisme onvergeeflijk.
“Alles van waarde is weerloos”, schreef Lucebert na de oorlog. Misschien vond hij dat onbewust ook op hemzelf slaan, als de bange man die hij bleef, zoals zijn dochters zagen. Want een regel ervoor in het gedicht staat: “Het herinnert zich heilloos.”
De menselijke maat is ook weerloos; laten we ervoor zorgen dat we net als Jona aan onze waarheid blijven vasthouden en het kwaad blijven benoemen en bestrijden, maar tegelijkertijd onze verantwoordelijkheid voor elkaar niet ontlopen.
Sjana tova, een goed en gezond en veilig Nieuwjaar!
PS: Ik citeer Bloeme Evers letterlijk. In het citaat van Rabbi Eliezer is de mens alleen 'hij'. Dat zou ik vervangen door het meervoud, dan vermijd je het lelijke hij/zij en alle toevoegingen van tegenwoordig.
