In mijn vorige column schreef ik over afwijzing en hoe traumatisch dat kan zijn. Je kunt zelfs fysieke pijn voelen als je op wat voor manier dan ook wordt afgewezen, zeggen wetenschappelijke onderzoeken. Vroeger betekende het een zekere dood als je uit de groep werd gestoten. Zelfs in de tijd van Spinoza kon het nog levensbedreigend zijn. Spinoza moest na zijn ban (die nu toch eindelijk eens zou moeten worden opgeheven) zijn eigen levensonderhoud regelen en dat was moeilijk zonder hulp van zijn mede-gemeenteleden.
Maar doordenkend kom ik erop dat wij op een of ander moment in ons leven allemaal worden afgewezen. Eén kind in het gezin wordt voorgetrokken, de anderen voelen zich afgewezen (Joseef kan erover meepraten, in zijn veelkleurige kleed).
Kinderen kunnen een medeleerling buitensluiten en later gebeurt dat ook nog vele malen. Ontslag, een liefdesrelatie die wordt verbroken, een vriend(in) die de vriendschap verbreekt.
Denk ook aan het verhaal in Sjemot (Exodus), toen wij vreemdelingen waren in Mitsrajiem, afgewezen en bedreigd door de plaatselijke bevolking onder leiding van de farao. We gingen op weg naar het Beloofde Land en onderweg bij de berg Sinaï werden we door het Verbond één volk. Eén volk met uitsluiting van alle anderen. Dat gaat tot op de dag van vandaag door; ik weet er alles van als 'patrilineaire' Jood. Maar zo worden de liberale Joden ook uitgesloten door de orthodoxen en die sluiten onderling ook weer allerlei groeperingen uit. Het blijft maar doorgaan.
Na de Sjoa werd dat nog versterkt door de grote trauma's die de overlevenden hadden opgelopen en waar geen aandacht voor was. Ouders verbraken het contact met hun kinderen, kinderen wilden hun ouders niet meer zien en ook broers en zussen onderling wezen elkaar af.
Wie komt er niet uit een gezin waar een familielid ontbreekt bij belangrijke gebeurtenissen als geboorte, huwelijk of overlijden?
Het is moeilijk om niet te vervallen in slachtoffergedrag wanneer je dat overkomt. Het verdriet uit zich vaak in woede tegen de afwijzer en zelfs tegen zijn of haar kinderen of andere familie, zodat het nog moeilijker wordt de onderlinge band weer te herstellen. Dat kan jaren duren, of door overlijden zelfs voor altijd verbroken blijven.
Toch zullen we dat moeten doen, uit de slachtofferrol stappen en proberen te herstellen wat er kapot is gegaan. Is het niet met de oudere generatie, dan toch onderling en met de jongste generatie, opdat het patroon van verstoten en verstoten worden kan worden doorbroken.
Ik herinner me nog goed dat ik in een dergelijke situatie verzuchtte: ik zit overal tussenin, iedereen trekt aan mij en wil zijn of haar gelijk bij mij halen of mij aan hun kant hebben. Na jaren kwam ik erachter dat ik het ook kon omdraaien: ik ben de spin midden in het web, ik kies zelf hoe ik met de problemen omga. Wil de een dit en de ander dat, mooi, laten ze het zelf regelen. Natuurlijk lopen er dingen fout waar anderen boos over worden. Je kunt het niet voor iedereen goed doen, maar ook hier geldt: neem je verantwoordelijkheid en zoek geen zondebok voor je eigen fouten.
Een slachtoffer laat zich door anderen manipuleren, als je dat door hebt, kies je voor autonomie en raak je niet meer zo snel van je stuk. Niet dat het niet meer gebeurt, maar je krabbelt sneller weer overeind.
Het enige wat wij kunnen doen, is elkaar blijven vasthouden en ons best doen om dit trauma niet door te geven aan de volgende generaties. Dat is soms moeilijk, het litteken van de afwijzing is er nog steeds, maar we blijven het proberen, vooral dankbaar dat er weer nieuwe generaties zijn.
Ledor wador …
