Via via hoorde ik over het boek Verzet en SS. Het verzwegen verleden van een vader van Carien van Beek. Een vader die bij het verzet zat, dacht zijn dochter, maar na zijn dood bleek dat hij ook bij de Waffen-SS had gezeten aan het oostfront. Zij gaat op zoek en vindt dat hij allebei was, SS’er en verzetsstrijder. Dat kan blijkbaar, maar het blijft vreemd. Het roept vragen op.
Bij de SS gekomen, omdat hij had getekend na dronken te zijn gevoerd door een vriend. Hij zat toch bij het verzet, wie was die foute vriend dan?
Ontsnapt aan het oostfront met hulp van een goede Duitser. Oké, maar bij terugkomst weer in het verzet gegaan. Wat dachten zijn verzetsvrienden daar van?
Na de oorlog wordt hij 'verraden' door een Joodse verzetsvriend en gearresteerd. Zijn verhaal wordt niet geloofd, zijn verzetsvrienden die voor hem getuigen, ook niet. Hij wordt gevangen gezet, omdat hij in vreemde krijgsdienst is geweest. Dat lijkt me een meer dan voldoende reden, maar de schrijfster meent dat de verzetsdaden opwegen tegen de foute daden van de landverrader.
In zijn recensie op historiek.net vraagt Raymond Schütz: “Werkt het zo met morele keuzes? Het ontbreekt bij de schrijfster aan kritische reflectie. Dat is deels begrijpelijk en menselijk, want het gaat over haar vader, maar het staat de waarheidsvinding in de weg. En dat is de belangrijkste tekortkoming van dit boek (…) Het gaat haar om het rehabiliteren van haar vader door hem af te schilderen als het slachtoffer van de omstandigheden. In dat kader draait zij het goed-fout schema om: haar vader was goed, de naoorlogse justitie fout. Hiervoor kan een nieuwe term worden gemunt: ontkenningsliteratuur.”
Nu kan het zo zijn dat de schrijfster naïef was en oprecht het verhaal van haar vader heeft willen vertellen. Dat komt vaker voor, zie Isabel van Boetzelaer, ook zo'n goedgelovige dochter. Maar wie het filmpje van de boekpresentatie bekijkt, weet al snel beter. Want wie zit daar met de schrijfster en de uitgeefster aan tafel? Niemand minder dan Chris van der Heijden. Hij krijgt het eerste exemplaar aangeboden en geeft even uitleg over de mensen die bij de NSB gingen. Want daar denken wij meteen het ergste over, namelijk 'Auschwitz', maar dat is een groot misverstand. Het waren vaak gewoon jonge jongens die in de propaganda trapten en niet wisten wat ze deden. Ze waren uit op avontuur en dan was er dus weinig verschil met de jongens die uit avontuur bij het verzet gingen. “Zo simpel, zo plat is de oorlogsgeschiedenis”, aldus Van der Heijden. En ook hier was het weer een jonge jongen ‘die van de ene kant naar de andere kant struikelde.”
Niet alleen vind ik dit een schandelijke vergelijking, de manier waarop hij badinerend praat over die foute 'avonturiers' is schokkend en hij insinueert ook nog dat het hen alleen maar overkwam. Het was dus niet hun eigen verantwoordelijkheid, het waren de 'omstandigheden', zoals ook de schrijfster over haar vader zegt. En ook dat hij na de oorlog zoveel goeds heeft gedaan voor zoveel mensen. Dat zal vast, maar vergoelijk zijn fouten niet en erken zijn schuld.
Van der Heijden heeft weer een slachtoffer gevonden dat hij voor zijn grijze karretje kon spannen. Het wordt zo langzamerhand een patroon. Kind van foute ouder zoekt naar verklaring, grasduint wat in de archieven en gebruikt wat goed uitkomt, vraagt vooral niet door (wat deed vader aan het oostfront, werd daar niet ook gemoord door de Nederlanders?) en tuimelt in de open val van Van der Heijden en de zijnen.
Dit keer worden de foute daden gewoon weggestreept tegen de verzetsdaden. Hoe grijs wil je het hebben? *
Hier is wéér die echte verzetsheld, die, zoals zoveel daders zeggen, buiten zijn schuld werd veroordeeld. ** Kwalijker nog is dat de schuld volgens de schrijfster bij Fishel, de Joodse verzetsheld, ligt, die haar vader 'de Judaskus' geeft. Wat een gotspe. Van Beek verklaart dit door te veronderstellen dat Fishel paranoïde werd door de moord op zijn familie. Tja, dan zou heel Joods naoorlogs Nederland paranoïde zijn.
Van der Heijden vindt dat we boos moeten zijn op de hele Nederlandse samenleving in plaats van op de daders, omdat allerlei varianten van fout gedrag niet worden gezien. “Mensen maken foute keuzes, maar kunnen toch hele goede mensen zijn.” * Van der Heijden vindt dat politiek en moraal niet in elkaars verlengde liggen, dat is “absoluut onwaar.” Op geen enkele manier staan hij, de schrijfster en de uitgeefster stil bij de consequenties van die foute keuzes (hoe klein ook), namelijk medeverantwoordelijkheid aan de Sjoa.
In het blad van de Nederlandse vereniging van golfspelende journalisten (dat bestaat echt!) staat ook een weinig kritisch interview met Carien van Beek: “Dat de geschiedenis behoorlijk is verbouwd had ze al eerder gehoord, van historicus Chris van der Heijden (…): ‘Er waren misschien 45.000 Nederlanders echt actief geweest in het verzet maar na de oorlog leken het er wel een miljoen’.” […] “ ‘In de voormalige kampen van de bezetter’, schrijft Carien, ‘namen Nederlanders op mensonterende wijze wraak op 'foute' Nederlanders. Wat daar gebeurde, zou even erg zo niet erger zijn geweest dan wat de nazi’s deden tijdens de oorlog, de vernietigingskampen uitgesloten uiteraard. Als dat klopt zijn bepaalde Nederlanders geen haar beter dan de nazi’s en moet een aantal hoofdstukken in onze geschiedenisboeken nodig herschreven worden’.”
Dat is al gebeurd door de vergrijzers en er is dus wéér een boek toegevoegd aan de treurige bibliotheek met ontkenningsliteratuur.
* Frans Timmermans waarschuwde in zijn toespraak tijdens de Kristallnachtherdenking van 8 november jongst leden voor het gelijkstellen van daders en slachtoffers, ook nu nog.
** “Daders liegen altijd” – citaat uit de biografie van Albert Speer door Magnus Brechtken. Zie ook een eerdere column van mij.
* Een hedendaags voorbeeld laat Louis Theroux zien. Hij gaat op bezoek bij Amerikaanse nazi's. Je ziet een brave moeder boterhammen maken voor haar kinderen en haar paarden lief behandelen. Haar man wil niet in beeld, om zijn baan als leraar niet in gevaar te brengen. Een beroemde white-powerleider doet vriendelijk tegen een Peruaanse klant van zijn tv-reparatiebedrijf, al suggereert hij dat hij dat alleen doet om hem als klant te houden. Maar intussen brengen ze constant de Hitlergroet en slaan ze racistische en antisemitische taal uit. De kinderen zingen zelfs racistische liedjes voor een publiek van skinheads. Deze mensen komen 'normaal' over, rustig en beleefd, maar zeggen de vreselijkste dingen en erger nog, ze indoctrineren hun kinderen. Hoezo 'goede' mensen met 'alleen' foute keuzes?
