Levenslicht voor dode Joden, Roma en Sinti (en de homoseksuelen)
Bij De Wereld Draait Door van 6 november https://www.bnnvara.nl/dewerelddraaitdoor/videos/524675 mochten Gerdi Verbeet van het Nationaal Comité 4 en 5 mei en kunstenaar Daan Roosegaarde vertellen wat zij hebben bedacht om de Holocaust te herdenken na 75 jaar.
Ik geef hun gesprek min of meer woordelijk weer, want ik ben verbijsterd over de slappe clichés, de vreemde aannames, het vrijblijvende medelijden, kortom de complete gotspe van het praten óver de slachtoffers van de Holocaust en ons, de nabestaanden, en niet mét ons. Ze gaan voor de zoveelste keer met ons op de loop, zonder dat wij er wat aan kunnen doen.
Tommy Wieringa schreef in de NRC https://www.nrc.nl/nieuws/2019/11/02/als-twee-mensen-hetzelfde-doen-a3978941#/handelsblad/2019/11/02/#102
al over het gejatte idee van Roosegaarde (104.000 steentjes), maar mij gaat het vooral om de uitleg ervan. Het ergste vond ik nog dat zij én Matthijs van Nieuwkerk het steeds maar over 'mensen' hadden die gedeporteerd werden of ondergedoken zaten, en 'zelfs' verraden. Maar het waren niet zomaar 'mensen', het waren Joden, Roma en Sinti (de homo's werden weer eens vergeten), dus een aparte en apart gezette groep. Het kon echt niet alle mensen overkomen, maar door het zo te brengen leek dat wel zo.
Gerdi Verbeet:
'Daan Roosegaarde was gevraagd door het Nationaal Comité 4 en 5 mei om een lichtmonument te maken, 'levenslicht' genaamd voor de 256 gemeenten waar mensen zijn afgevoerd naar de concentratiekampen. Want we moeten ook iets doen aan het inktzwarte hoofdstuk uit de geschiedenis, de Holocaust. Hoe betrek je jonge mensen erbij en geef je ze het gevoel dat het je eigen buurmeisje, buurjongen, buren in Doesburg, Terneuzen [… konden zijn]? Overal vandaan zijn Joden Roma en Sinti gedeporteerd en uiteindelijk vermoord.'
Gelukkig wordt wel gezegd dat ze vermoord zijn, dat is een verbetering van het jarenlange eufemisme 'niet teruggekomen'.
'Hoe doe je dat, dat je mensen zich laat verbinden, laat voelen, met mensen die nog steeds gemist worden. Je moet je realiseren dat van al die 104.00 vermoorde medeburgers er ook nog steeds nabestaanden zijn die hen nog altijd missen.
Waar was die ene Jood, Roma of Sinti die dat even zelf kon vertellen?
'Licht gaat door de tijd en de ruimte, door het lichtkunstwerk kun je heel Nederland laten zien waarvandaan medelandgenoten zijn weggevoerd en nooit meer teruggekomen.'
Oh pardon, toch weer dat niet terugkomen, vermoord is duidelijk te heftig.
'Daar moeten we met elkaar bij stilstaan en ons realiseren dat we verantwoordelijk zijn dat zo'n schande nooit meer mag gebeuren. Daarom komt er een educatief programma 'Wordt gemist'. Daarin gaan leraren met leerlingen de levensloop uitzoeken van iemand die is gedeporteerd en vermoord. Ze gaan zelf op zoek naar wie was die mevrouw, die meneer? Ze moeten weten dat er mensen zijn ondergedoken en verraden.'
Mag ik s.v.p. zélf beslissen of kinderen mijn familie mogen uitzoeken? Mag ik dat verhaal tenminste zélf vertellen? En gebeurt dat niet allang in de Open Joodse Huizen?
Bilal Wahib, de jonge tafelgenoot van Van Nieuwkerk protesteerde gelukkig en zei dat hij alles al wist, dat het op school was verteld. 'Jongeren weten alles, maar kijken naar de toekomst.'
Daan Rosegaarde:
'Licht is leven, licht is hoop.'
In zijn uitleg van het project had hij het over het straaltje licht in de treinwagons, dat een teken van hoop was, dacht hij. Hoe ver ga je met het verkrachten van de nagedachtenis van onze familie? Vér dus.
Hij heeft wel met nabestaanden gepraat, 'lotgenoten van de Holocaust', wie dat ook mogen zijn, en het Holocaustcomité, wat dat ook moge zijn. Dus weet hij dat er steentjes op joodse graven worden gelegd. Waarom? 'Door te herdenken blijven ze leven.'
Nee, Daan, de herinnering blijft, zij zijn dood, vermoord.
Het project bestaat uit 104.000 steentjes met lichtgevende inkt. 'Dat houdt het leven erin. Het ademt, leven is licht.'
Nee Daan, ze zijn dood, vermoord.
Het gaat ook nog interacteren, wat dat ook moge zijn.
De lotgenoten van de Holocaust bekeken de steentjes: 'Ze gaan turen, soort van mijmeren, soort van herdenken. Die stilte, het hele persoonlijke, wil ik gaan terugbrengen. Alles wordt een ritueel, het kijken […], het wordt iets sacraals.'
En waar was die ene Jood, Roma of Sinti die dat even zelf kon vertellen?
En weer werden die weggevoerde mensen genoemd.
Dan Gerdi weer:
'De nieuwe generatie moet het gaan doen. Op basisscholen en ROC's moet het gesprek op gang gebracht worden en gehouden worden.'
En Daan:
'Kunst kan mensen samenbrengen, aan elkaar koppelen, de geschiedenis en de toekomst. Het leven is kwetsbaar, een fragiele balans. Ik hoop dat 'Levenslicht' daaraan bijdraagt. Dat die verwondering je dagelijks leven leefbaar houdt.'
Gerdi:
'De 104.000 mensen verdienen het ook, dat we altijd aan ze blijven denken.'
Daarna nog iets over 'respect, verstandig met elkaar omgaan, samenkomen én de verwondering.'
Hoeveel clichés kan een mens verdragen? Ik werd er letterlijk misselijk van.
Renée Citroen
