Ik kon zelf niet bij de middag zijn die het Verbond Belangenbehartiging Vervolgingsslachtoffers (VBV) op 1 september jongst leden had belegd voor de uitleg van de NS-commissie Tegemoetkomingen. Maar ik heb van een aantal aanwezigen gehoord hoe het er daar aan toe ging. Met name Joosje Asser heeft mij bijgepraat. Ook waren er verslagen in de media, dus heb ik een goed beeld van wat er gebeurde. Dat was niet mis.
Het woord alleen al, 'tegemoetkomingen'. De NS komt de mensen tegemoet, die vragen om een terechte terugbetaling van de treinkaartjes die zij moesten kopen voor hun reis naar de ondergang. Vooruit dan maar, als jullie zo aandringen, dan zullen wij jullie een beetje tegemoetkomen. Nee, het mag vooral geen compensatie of schadevergoeding heten, met als argument dat geen enkel bedrag het leed kan vergoeden. Nee, stel je voor, daar kunnen we niet aan beginnen. En iederéén tegemoetkomen kan ook niet, dan is het hek van de dam. Laten we snel een regeling bedenken, vooruit, vanaf de datum dat we dit hebben bedacht, dan vallen er meteen heel veel mensen af, dat scheelt weer. Snel, waarom snel? Het moet toch een goed overwogen besluit zijn? Ja, maar er zijn nog maar weinig overlevenden over, en die zullen ook wel gauw dood gaan, dus die moeten we snel nog wat geven. Voor het gemak en de goedkoopte worden de oorlogskinderen dus maar even vergeten en de nabestaanden ook.
Door de snelheid zijn er vreemde en oneerlijke besluiten genomen zonder de belanghebbenden of hun vertegenwoordigers (VBV/Joods Maatschappelijk Werk) een stem te geven. Het doet me denken aan de keukenverkoper die mij onder druk zette: nu tekenen, anders gaat de deal niet door. Dat is verboden.
Bijzonder onnadenkend is ook de bepaling dat het oudste kind van de familie een aanvraag moet doen en verantwoordelijk is voor de onderlinge verdeling met jongere broers/zusters. Ook weer voor het gemak, maar kon men nu echt niet bedenken dat dit in Joodse families een heikel punt is? De familietrauma's splijten ontelbare gezinnen, kinderen spreken niet met ouders en omgekeerd, broers en zussen idem dito.
De door de NS samengestelde commissie, met Job Cohen als voorzitter, stelde zich op als de vertegenwoordiger van dé Joodse gemeenschap, zonder daarmee te communiceren en had dus ook géén idee van wat er allemaal speelt.
Dit had ik al allemaal van tevoren bedacht en op de bijeenkomst bleek dat het nog erger was. Onrechtvaardig en oneerlijk, de schrijnende voorbeelden werden de zaal in geslingerd en Job Cohen zat er beteuterd bij. Wat te denken van iemand die niet voor zijn zusje mocht claimen? Er was ook een man met een vader die een week voor de peildatum overleed en dus niets kreeg. Cohen zei dat hij hem na afloop nog zou spreken. Kreeg hij dan wel geld? En al die anderen dan? Wat een willekeur.
Ja, die peildatum van 27 november 2018, die schoot iedereen ook in het verkeerde keelgat. Nog meer willekeur. Joosje Asser verwoordde dat heel goed: waarom deze volstrekt willekeurige datum van de overeenkomst járen na de oorlog, toen de NS dan eindelijk over de brug kwam? Zij pleitte geheel logisch voor de begindatum vanaf de eerste trein die naar Westerbork vertrok. En waarom alléén naar Westerbork? De treinen reden verder naar Nieuweschans onder bewaking van de Nederlandse marechaussee en SS. Daar stonden zij uren op een rangeerterrein, dat speciaal hiervoor vergroot was, voordat er ter vervanging een Duitse locomotief kwam. Veel treinritten naar andere bestemmingen tellen niet eens mee. Op deze feiten gingen Cohen en de NS-vertegenwoordigster niet in.
Voorzitter Robert Berendsen van het VBV zei dat hij wel met de commissie heeft gesproken vóór de publicatie van het rapport, maar dat dat uitdrukkelijk geen bewijs mocht zijn dat het VBV het er mee eens was. Het was géén overleg geweest en hij was alleen gegaan om te laten zien dat de achterban er toe doet en erg verontwaardigd was dat men was buitengesloten.
Joosje Asser gaf alle lof aan Salo Muller, die deze overeenkomst met de NS in zijn eentje na jaren voor elkaar had gekregen, maar de NS stelde de laatste peildatum voor die ze maar konden bedenken. Zo werden families wéér uit elkaar gescheurd.
Waar was de directeur van de NS trouwens op deze middag? Er was verder ook niemand van de NS. Er konden alleen vragen worden gesteld, er was dus geen open discussie mogelijk, want alles was al geregeld. Dus kon er ook geen discussie zijn over de verschillende bedragen die de NS zelf had vastgesteld. Wie laat een dader nu zijn eigen schuld vaststellen, de omgekeerde wereld … Natuurlijk, het blijft hoe dan ook ingewikkeld om bedragen vast te stellen, maar liever minder en voor meer mensen dan zo. Het gaat immers niet om het bedrag, maar om erkenning van het leed voor iedereen. Dat is gerechtigheid. De NS noemde het een moreel gebaar, goed bedoeld dus, maar we weten hoe het gaat met goede bedoelingen …
Cohen moest na een uur weg voor dringender zaken, de zaal aangeslagen achterlatend. Er komt nog een gesprek met het VBV, waar blinde Maupie zeker bij aanwezig zal zijn.
Zie ook dit NRC-artikel.
