De Amerikaanse schrijfster Mascha Gessen, journalist bij The New Yorker, was 20 november jl. bij het programma Buitenhof en vertelde daar over haar boek Autocracy, Rules for Survival. Zij is van oorsprong Russisch en weet dus waarover ze spreekt.
Volgens Gessen zijn er een paar regels die altijd opgaan. 1. Geloof de autocraat – dus denk niet dat hij overdrijft of dat het wel meevalt. Dan ben je voorbereid. 2. Geloof niet dat korte perioden van normalisatie blijvend zijn. Blijf waakzaam. 3. Instituties kunnen de democratie niet redden, zie het Hooggerechtshof in de VS. 4. Wees woedend en protesteer. 5. Sluit géén compromissen. 6. Denk aan de toekomst. Neem de ervaringen uit het verleden en het heden serieus.
Gessen schreef dit tijdens het presidentschap van Trump, maar de regels gelden nog steeds volgens haar, zie onder andere de regimes in Rusland, Hongarije en Polen. In Nederland zijn we gelukkig nog niet zo ver, maar deze regels moeten we goed in onze oren knopen en er naar handelen.
Ik hoor weer her en der dat we de dialoog moeten aangaan met de andersdenkenden. Wel eens geprobeerd een virusontkenner met redelijke argumenten te overtuigen? Ik denk dat het daarvoor al lang te laat is. Geen compromissen, geloof wat de mensen van Forum zeggen en verbied die partij.
Denk aan de geschiedenis van de jaren '30, die tegenwoordig nauwelijks meer aandacht krijgt. Maar het gaat nu vaak heel subtiel, met hondenfluitjes voor de eigen mensen, wat het des te gevaarlijker maakt. Ik zag het ook in de nieuwe opstelling in het Verzetsmuseum.
Daar ging ik heen, want Hans Blom zei denigrerend dat de critici bang waren en/of geïrriteerd en dat het allemaal meeviel in het museum.
Hij moest trouwens erkennen dat hij wél betrokken was geweest bij de 'nieuwe perspectieven'. Zo iemand liegt dus gewoon in de krant. Hij wil duidelijk iets verbergen, zijn agenda dus, van het wegmoffelen en vergoelijken van de nazi's en hun handlangers.
Dat verbergen is niet gelukt, het museum is één tentoonstelling van nazipropaganda en goede nazi's. En het verzet dan? Tussen enorme kleurenposters met nazipropaganda en heel groot 'Der Ewige Jude' en het Paleis op de Dam op een hele muur met een nazi-spandoek, zie je ergens op een muur 'Staakt, staakt, staakt' staan in zwart-wit. Ook de Februaristaking zelf is veel kleiner afgebeeld. Burgemeesters in oorlogstijd zijn wel op groot formaat aanwezig, de NSB'er die na de oorlog werd gestraft, is vooral zielig, zijn arme gezinnetje moest hem missen. De rest is dan even groot, daders en verzetshelden/slachtoffers. Het verzet tegen de Russen en het verzet tegen de nazi's bijvoorbeeld.
Frieda Belinfante is lesbisch en in het verzet, maar dat ze Joods was? Nergens te bekennen. Andere Joden die in het verzet zaten? Ook niet gezien, maar dat moet ik nog een keer checken. Ik zag wel foto's van Joden uit Westerbork, aan de muur in een kooi van 'echt' prikkeldraad (van plastic) en de stippenkaart (waar de Joden in Amsterdam woonden), dus alleen als slachtoffers. Oh ja, maar dat was toch hun eigen schuld? Ik vraag maar, lekker insinuerend, want dat doen ze in het museum ook.
Alle opschriften hebben een vraagteken. Registratie? Aanpassen of verzetten? Aanblijven? Aanmelden? Kulturkammer? Samenwerken? Zogenaamd om de bezoeker zelf te laten oordelen, maar dan kun je zelf op de vlakte blijven en kunnen ze je niets verwijten. Geleerd van Trump en Baudet, 'Ik vraag het alleen maar' …
En het verzet was ook soms fout, dat wordt extra benadrukt: de mislukte aanslag bij de Woeste Hoeve, Johannes Post die aan de drugs was. Zijn laatje heeft als opschrift zelfs: 'Verslaving'. Alsof dat het belangrijkste feit was van deze held. Nee, verzetsmens, hoe raar wil je het hebben.
Het nieuwe perspectief wil iedereen als mens tonen. Maar dan. De nazi wordt als goed mens gezien en de held als fout mens. Dit is dus wat de vergrijzing hier nastreeft, niet meer 'iedereen een beetje goed, iedereen een beetje fout', maar een omkering van goed en fout.
Ik was voorbereid op een donker, claustrofobisch museum, maar het was nog erger dan ik dacht. Je komt binnen onder grote hakenkruisvlaggen met als eerste aan de wand een enorm portret van Mussert. Zonder enige uitleg sta je in de oorlog. Dan wordt het licht opeens rood. Wat zou dat betekenen? Geen idee. Het is effectbejag, het hele museum door, voor de 'beleving' waarschijnlijk, maar zo knullig en goedkoop gedaan, groep acht zou het beter doen. Bij het portret van Hannie Schaft (net zo groot als haar ondervrager) zie je een kartonnen duinlandschapje (nog net geen eierdozen, maar wel bijna) met haar bril en een pistool. Levensecht, maar niet heus.
Er hangen ergens stenen aan het plafond en in een volgende zaal kisten boven minieme Nederlandse vlaggetjes, symbool van de bevrijding. Hoe zo? Geen uitleg. Nu had ik de audiotour geweigerd en daardoor zou ik de helft missen, zei de vrijwilliger bij de balie. Dus misschien werd het daarin uitgelegd. Daar hebben de slechthorenden dan ook niets aan.
Ik bekeek het colofon, met moeite, omdat het in het donker hing en zag daar inderdaad Hans Blom op staan. In de folder vinden alle medewerkers dat het allemaal zo goed gelukt is (mag ik dat zelf uitmaken?), en dat het zo'n leerzaam proces was geweest. Merkwaardig, een tentoonstelling maken zonder kennis vooraf? Met name de 'interaction designer' had eerst alleen voor kinderen gewerkt. Ze komt uit de Dominicaanse Republiek en wist nog niets van het onderwerp. Hoe verzin je het; stel je voor dat ik daar een tentoonstelling ging maken over hun geschiedenis!
Het museum is weer helemaal bij de tijd, zegt het hoofd marketing, wat betreft historische inzichten. Ja, dat doen de vergrijzers, hun idee van de geschiedenis verkopen als hét verhaal. Geschiedenis is niet één verhaal, dacht ik toch.
De historisch onderzoeker, die zich op internet tekstschrijver en journalist noemt, begint eerst over die politieagent die Joden ophaalde, maar hen daarna hielp te ontsnappen (wanneer, na Dolle Dinsdag? Dan weet je het wel), en dan over de duo-verhalen met Nederlands en Duits perspectief, alsof die gelijkwaardig zijn. In het museum dus wel, met de nadruk op het nazi-perspectief, inclusief nazi-jargon.
Ik ging naar buiten, naar het licht, de zon scheen. Ik zag een echtpaar dat naar binnen wilde gaan en zei dat ze moesten weten dat het een oorlogsmuseum was, geen verzetsmuseum. Ik herhaalde het in het Engels, toen ze me niet begrepen. De vrouw zei dat haar vader een resistance hero was. Ja, de mijne ook, zei ik, maar die waren er dus niet binnen. Ze keken geschokt en bedankten me voor de waarschuwing. Die zou met een groot bord op de gevel moeten staan: Pas op, u betreedt een nazi-museum met schokkende beelden zonder uitleg. Wees woedend!
