Ik kan er zo langzamerhand een verzameling van aanleggen: de interviews met de oorlogsgeneratie, de oorlogskinderen. Nu weer in NRC met kunstenaar Eli Content. Jammer genoeg zijn de interviewers te weinig kritisch, al is dat misschien logisch: ze zijn van een veel jongere generatie en meestal niet Joods. En die horen braaf de geïnterviewde aan, horen niet wat er niet wordt gezegd en vragen dus niet door. Ze snappen ook niet dat er altijd verhuld of helemaal niet over de oorlog wordt gesproken. Die is immers al zo lang geleden, het komt niet bij de interviewer op om daar eens naar te vragen en vooral naar het verband met de persoon nu.
Mijn generatie, de boomers, zucht dan en knikt naar elkaar. We zien oude mensen die nooit echt volwassen zijn geworden, met alle eigenaardigheden van dien. Vaak behoorlijk irritant, maar wij begrijpen het allemaal. Hun ouders hadden meestal nog een goede jeugd, maar zij groeiden op in de onderduik, of erger, in het kamp. Dan heb je nooit veiligheid gekend.
In het interview van Kim Bos met Eli Content op zijn sterfbed komt dat ook weer duidelijk naar voren. Zijn vrouw Karina spreekt voor hem, omdat hij door zijn ziekte nauwelijks meer kan praten. Hij is weer een van die onvermoeibare doeners, dat is ook zo typerend. “Het creëren gaat door”, zegt Karina (…) scheppingsdrang houdt niet op als je ziek bent. Hij is niet afgeschreven.”
Karina en de interviewer kijken duidelijk niet naar het verleden. Karina zegt: “Hij wordt vaak overspoeld door een heel groot, diep verdriet. Dat past helemaal niet bij hem. Hij is altijd opgewekt en vrolijk, praatjes en grapjes maken.”
Waar komt dat verdriet vandaan, vraagt Kim Bos en Eli Content zegt zelf: “Ik weet niet zo goed wat het is.” Karina probeerde te achterhalen waar hij verdrietig door werd: “Het is denk ik vooral uitputting. Hij is zo moe dat hij gewoon niet meer kan.”
Een groot verdriet dat altijd verdrongen is, komt boven als het niet meer kan worden onderdrukt, zoals dat gaat bij oude mensen. Daar kan Joods Maatschappelijk Werk van meepraten, maar hier wordt het niet begrepen.
Content heeft gekozen voor euthanasie. Maar Karina zegt: “In het Jodendom is het niet normaal om zelf de stekker eruit te trekken. Daarbij heeft hij een soort oerdrift: ze hebben mijn hele familie uitgemoord maar mij krijgen ze er niet onder. Hij zei laatst dat het voelt alsof hij een knieval voor de nazi’s doet als hij zelf kiest voor het einde.” Bij de dood mag de Sjoa dus wel worden genoemd. De levensdrift moet het dan uiteindelijk opgeven.
Dat de ziel van deze prachtige kunstenaar moge worden gebundeld in de bundel van het eeuwige leven.
