In the New Yorker stond een interessant stuk over het ontmenselijken van je vijand. Dat is de volgende gangbare gedachte: als je iemand of een groep niet meer als mens ziet, kun je die isoleren, martelen, vermoorden. Joden als varkens, zwarten als kakkerlakken, de lijst is lang. Ongedierte moet je verdelgen. De antropoloog Claude Lévi-Strauss zei al: menselijkheid stopt bij de grens van de stam of het dorp.
Maar, zegt de filosoof David Livingstone Smith in zijn boek Less Than Human - Why We Demean, Enslave and Exterminate Others, het is juist omgekeerd.
Als je dat leest, word je op het verkeerde been gezet, maar dat is goed, er moeten mensen zijn die de boel omdraaien om heldere inzichten te krijgen.
Wat doe je met vijanden? Die wil je vernederen. Een mens kan zich vernederd voelen, kakkerlakken niet, daarom doe je dat. Je ziet de Ander als mens, anders heeft het geen zin om te vernederen. Smith geeft het voorbeeld van Oostenrijkse Joden die de straat moesten schoon schrobben na de annexatie door Hitler in 1938. En denk ook aan het kaalscheren van de ‘moffenhoeren’. De mensen die toekeken, wilden dat zij zouden lijden en zich vernederd zouden voelen.
“Het sadisme van het behandelen van mensen als ongedierte ligt juist in de erkenning dat zij dat niet zijn.” Want: de medemens kan jóu ook vernederen en verdelgen, dat is het gevaar. Daarom wil jij de machtigste zijn en verneder je.
We waren het niet meer zo gewend van onze leiders, maar sinds Trump ligt dat anders. Hij vernedert degenen van wie hij denkt dat ze zijn tegenstanders zijn: zwarten, mensen van indiaanse afkomst, gehandicapten, de lijst is eindeloos. En de Joden? Met zijn Joodse schoonzoon houdt hij zich in, maar hij sympathiseert wel met groepen die gewoon antisemitisch zijn.
Ik las op de Huffington Post-website dat zij achter een handleiding van een erkende antisemiet waren gekomen. Hoe betrek je zoveel mogelijk mensen bij je club? Ik citeer niet, het is te gruwelijk voor woorden en het brengt mensen maar op een idee.
Het is het verdacht maken, afzonderen, isoleren, vernietigen, het bekende hellend vlak, dat tot de ondergang leidt. In Egypte hadden we Mosjè die ons uit de benauwenis van de slavernij voerde, nadat we in opperste wanhoop om hulp van God hadden geroepen. Maar we deden het ook zelf, met moed, kracht en vertrouwen. Dat hadden de Makkabeeën ook, toen ze erets Jisraeel bevrijdden van de hellenistische overheersing en de Tempel reinigden. En er was acht dagen licht.
Vrijheid om te denken zoals je wilt en je religie in vrijheid te beleven, daar heb je wel een wonder voor nodig. Maar vooral moed, kracht en vertrouwen. En ook medemenselijkheid. De Ander is geen object waar je naar willekeur gebruik van kunt maken, maar een weerloos schepsel dat een appel doet op onze verantwoordelijkheid, dát bedoelde Levinas.
Vernederen zegt vooral iets over de dader.
Laten we hopen dat 2018 een warm en licht jaar wordt.
