“We moeten onderscheid blijven maken tussen daders en slachtoffers”, zegt historica Laurien Vastenhout, die een vergelijkend onderzoek deed naar de Joodse Raden in België, Frankrijk en Nederland, Between Community and Collaboration. In een interview in NRC vertelt ze dat ze vaak de opmerking krijgt dat de Joodse Raad toch heeft meegewerkt aan de Jodenvervolging. “Wat impliceert die vraag”, vraagt ze zich af. Ze vindt dat er daarmee een moreel oordeel wordt geveld. “Met zo'n vraag leg je de schuld bij de slachtoffers.”
Hè hè, eindelijk iemand die wél goed en genuanceerd onderzoek heeft gedaan. Dit in tegenstelling tot Bart van der Boom, over wie ik al schreef en die ongenuanceerd en zonder overlevenden te raadplegen over het onderwerp schreef.
Laurien Vastenhout ziet de disproportioneel grote aandacht in Nederland voor de Joodse Raad door het heersende idee dat de Raad heeft bijgedragen aan de Jodenvervolging. “Je moet veel meer kijken naar de context waarin de leiders (Asscher en Cohen) opereerden.”
In het omstreden boek Het verraad van Anne Frank wordt een compleet verkeerd beeld van de Joodse Raad geschetst, volgens haar. “Aan het aloude beeld dat Joden (mede)verantwoordelijk zijn voor hun eigen vervolging, heeft dit recente boek bijgedragen. Dat is een gevaarlijke tendens, zeker gezien het toenemend antisemitisme.”
Dat geldt volgens mij dus ook voor de 'vergrijzers' als Ad van Liempt, Chris van der Heijden en Bart van der Boom. En Isabel van Boetzelaer, die nu weer haar straatje dreigde schoon te vegen in de Waalse Kerk in Arnhem, waar ze zou komen spreken over verzoening, goed en kwaad. Na het verschijnen van haar boek over haar foute familie zouden “bepaalde zaken anders blijken te liggen”, volgens de organisatoren. Een gotspe, heb ik de dominee en het bestuur laten weten. Maarten van Voorst schreef ook een uitgebreide mail met alle informatie over de leugens van Isabel van Boetzelaer, waar ze nooit afstand van heeft gedaan. Hij refereerde aan de geschiedenis van de Hugenoten, die ook werden vervolgd en hier in de Église Wallonne vrij hun geloof konden belijden. Gelukkig waren bestuur en dominee van de Waalse Kerk daar gevoelig voor en hebben ze de uitnodiging geannuleerd.
Volgens Laurien Vastenhout waren Asscher en Cohen ervan overtuigd dat ze het beste deden, ze gingen niet onderduiken, want ze vonden dat er een opdracht voor hen lag. “Ze waren meer bezig met wat ze zelf konden bereiken, dan met wat de Duitsers mogelijk van plan waren. Daar hadden ze geen invloed op.”
Tegenover het simpele beeld van de Joodse Raden als collaborerende instelling plaatst zij een complex beeld. “Dat is een probleem, maar je moet willen begrijpen hoe het in elkaar zat zonder meteen te stellen: ze hebben meegewerkt aan de vervolging.”
Ze haalt Primo Levi aan, die zei: de realiteit van de kampen is zo extreem, zo anders, dat we daar geen oordeel over mogen hebben. Dat geldt ook voor de Joodse Raden, waar ook keuzes moesten worden gemaakt waar we ons geen voorstelling van kunnen maken. “We moeten terughoudend zijn met dergelijke oordelen.” Ik ben blij dat een historica nu een genuanceerd beeld geeft van de onmogelijke taak die de nazi's de Joodse Raad oplegden.
Geldt dat nu ook voor de foute Nederlanders, die door Van der Heijden in zijn boek Grijs Verleden ook 'genuanceerd' werden beoordeeld? Zij zaten toch ook in een complexe situatie? Wij kunnen dan toch ook niet over hen oordelen? Jammer voor Van der Heijden en zijn medestanders, maar het verschil is dat zij een keuze hadden; ze hoefden niet te collaboreren. Voor hen dreigde geen deportatie met een zekere dood tot gevolg. Als je dat verschil wegmoffelt, ben je op weg naar nivellering en in het ergste geval naar ontkenning. Nu antisemiet en holocaustontkenner David Icke* weer van stal wordt gehaald, is dat een groot gevaar.
* De boeken van David Icke zijn gewoon te koop op internet, onder andere bij Bol.com, Bruna, Amazon.nl en Libris. NRC heeft ze na een klacht van de website gehaald.
