Ik herlas Goise nijd en joods narcisme van Evelien Gans z.l., en was even terug in de tijd waar ik ook over schreef in mijn vorige column, de jaren negentig. Het boek, meer een verzameling artikelen, verscheen in 1994. Het was een heftige tijd en men maakte zich zorgen over de vraag of het antisemitisme weer in opkomst was. Theo van Gogh met zijn vreselijke hetze tegen Leon de Winter en Evelien zelf, het al dan niet antisemitische toneelstuk van Fassbinder (Het vuil, de stad en de dood), de wanhoopsactie van Jules Croiset, die zijn eigen ontvoering ensceneerde, Chris van der Heijden met zijn boek Grijs verleden, het hield niet op.

En dat zonder de sociale media van nu; alles ging per column en ingezonden brief en af en toe een televisieoptreden. Maar het was niet minder agressief en tegelijk zo overzichtelijk. Er waren een paar provocateurs die wild om zich heen sloegen en de anderen die daar tegen protesteerden. Allemaal witte Nederlanders, mannen meestal. Behalve Evelien dan, die zich dapper verweerde en daar behoorlijk last mee kreeg. Zij legt in het boek rustig maar haarfijn uit waar die mannen in de fout gingen en dus antisemitisch waren, ondanks hun verzekering dat ze alleen maar wilden provoceren.

En dat Joodse narcisme? Trots én kwetsbaarheid noemt ze als dé eigenschappen van Joden door de eeuwen heen. Dat geldt voor alle minderheden, maar de Sjoa heeft ze sterk benadrukt. Daarnaast heeft Evelien het over het zwelgen in het slachtofferschap dat toen vooral aan de tweede generatie werd toegeschreven, met name door Lea Dasberg, die ons opriep vooral niet te zeuren en alleen maar vooruit te kijken, wat zijzelf natuurlijk als de beste kon. In de jaren '90 was dat ook nog wel vanzelfsprekend, Jood zijn is zielig was het motto. Het is aan Joods Maatschappelijk Werk te danken dat velen dat gevoel los konden laten en na het herkennen en erkennen van hun problemen inderdaad vooruit konden kijken en het positieve van het Jodendom konden gaan ontdekken. Hoewel dat soms ook weer doorschoot, zoals Nicolienne Wolf van JMW ooit zei: als we een cursus Joods punniken zouden aanbieden, kwamen ze ook nog …

Terugkijkend op die tijd heb ik zelfs een beetje heimwee, het was allemaal zo Hollands, er was geen Facebook waar het antisemitisme zijn gang kan gaan, er waren geen Arabische schotelantennes, geen BDS, geen populistische partijen. Maar Evelien Gans stelde toen al nauwgezet aan de kaak hoe sluipend en geniepig het antisemitisme voortwoekert.

Het is onze taak dat te blijven doen, om de herinnering aan haar tot zegen te maken.