Er zijn er vele honderden in de VS, een paar in Engeland, Duitsland, voor zover ik weet één in Frankrijk en Israël, en geen enkele in Nederland. Ik heb het over werkelijk vernieuwende en inspirerende rabbijnen. Eén van die weinigen was afgelopen weekend in Nederland bij PaRDeS: de Franse rabbijn Marc Alain Ouaknin, bekend van een aantal interessante boeken, waaronder het in het Nederlands vertaalde 'De Tien Geboden'.
Onder zijn gehoor veel Christenen en een paar Joden en welgeteld één Nederlandse rabbijn, Hannah Nathans. Het was vrijdagmiddag, misschien hadden alle andere rabbijnen in Nederland het te druk met de voorbereiding van de sjabbat. Maar ik vind het ongelooflijk en beschamend dat een beroemde rabbijn zo genegeerd wordt. Het kan aan het gebrek aan publiciteit hebben gelegen, ik zag het zelf ook toevallig pas één dag van te voren op de website van PaRDeS. Het kan aan de opvattingen van Ouaknin liggen, die behoorlijk progressief zijn. De orthodoxe rabbijnen komen dan natuurlijk niet, maar de liberale? Wat is dat toch, die desinteresse voor alles en iedereen die wat anders zegt dan men gewend is? En juist daarover ging het verhaal van Ouaknin.
Hij sprak over de Vreemdeling, de Ander, en toonde aan dat die essentieel is in de Tora. Als je van gematria houdt: de getalswaarde van Ger (vreemdeling) en Bara (schept) is hetzelfde en de Schepping (en dus de Vreemdeling) is het begin van de Tora. Zo belangrijk is het dat wij de Vreemdeling nodig hebben om gescherpt te worden door andere interpretaties, om niet stil te blijven staan in onze ontwikkeling, onze Schepping.
En waren wij niet zelf vreemdeling in Mitzrajiem, het land van benauwenis? Empathie voor de Ander, daar gaat het natuurlijk ook om, dat wij de vreemdelingen als mens blijven zien en niet benoemen in termen als 'tsunami', waarmee de ontmenselijking begint.
Ik was blij dat rabbijn Ouaknin er was, want ik had nog een prangende vraag over de Crescas Debatterij van een week eerder, die over de acceptatie van homoseksuelen in Joods Nederland ging. Ik was gevraagd voor het panel om uit te leggen hoe de sidoer van Beit Ha'Chidush (waarvan ik redacteur was) met dit 'probleem' was omgegaan. Heel simpel: er was geen probleem, het is geen issue binnen BHC.
Op de foto bij het verslag in het NIW van deze week kijk ik heel sip. Dat is niet voor niets, want ik luister naar een verhaal van de orthodoxe rabbijn Wim van Dijk, die het bestaat om te beweren dat homoseksuelen als groep niet bestaan. Hij zag alleen de mens. “Niemand is perfect,” zei hij ook nog. Dat lijkt prachtig, maar het klopt niet. Het is arrogant en kwetsend en het is hetzelfde als het don't ask don't tell principe uit het Amerikaanse leger, ook zo'n hypocriete manier van omgaan met mensen, die je niet gelijkwaardig vindt. Maar dat is ook niet zo. Want, zegt van Dijk: “Gelijkwaardigheid bestaat niet, de vrouw staat boven de man.” Ik was zo perplex dat ik nauwelijks reageerde. Niemand verder, men nam het voor kennisgeving aan, schouderophalend, met het idee: zo denken orthodoxen nu eenmaal. Ja, maar dat is wel in strijd met onze grondwet en de Universele verklaring van de Rechten van de Mens. We zijn allen vrij en gelijk. Dat is nog geen realiteit, maar daar moeten we wel naar streven om de wereld te helen, zodat de Messias, voor mij het symbool van de hoop, kan komen.
Mijn verbijsterende zwijgen leek op toestemming en daarom wilde ik graag van rabbijn Ouaknin weten hoe je op dergelijke opvattingen moet reageren. Je kunt niet in discussie gaan, want er is geen discussie.
Hij zei: “De orthodoxie is schizofreen. Tegenover de Talmoed is men open, alle meningen staan er tegenover elkaar, er is niet één waarheid, maar tegenover de wetten is men gesloten, star. Het enige wat je kunt doen, is vragen stellen: hoezo, waarom, waar staat dat in de Tora en wat zijn de interpretaties ervan?”
Daar kwam ik niet aan toe op die middag, maar ik betwijfel of er voor de orthodoxie ooit andere interpretaties acceptabel zijn, al staan ze al eeuwen in de Talmoed. Die worden voor het gemak genegeerd. Dat doen progressieve Joden ook met bepaalde discriminerende en kwetsende geboden, maar juist om voor gelijkwaardigheid te zorgen.
Gelukkig had ik na deze enerverende ervaring een mooie middag met een Franse vreemdeling, die uitdaagde tot vragen stellen, verder denken dan je gewend bent en zo geïnspireerd sjabbat te gaan vieren. Maar ik was één van de zeer weinigen in Joods Nederland die de moeite had genomen om te komen luisteren.
