Er zijn vele Midrasjim, de oude verhalen met een moraal, maar er zijn een paar die altijd weer opduiken. Waarom? Ze blijven een wijze les voor nu, hoe lang geleden ze ook bedacht zijn.
Zo is er het verhaal van de geit, dat ook in de niet-Joodse wereld bekend is door het boek dat Claudia de Breij er over heeft geschreven*. Zo herkenbaar is het verhaal over het arme gezin met de vele kinderen dat in een klein kamertje woonde en wanhopig was. De rebbe zei tegen de man die om hulp kwam vragen: neem een geit. Dat leek absurd, een geit erbij, dat zou alles alleen maar erger maken. En dat werd het ook. De man ging weer naar de rebbe en klaagde over de stank en het gemekker. De rebbe zei: doe de geit weg. En wat bleek: het gezin was opgelucht en kon weer verder in hetzelfde kleine kamertje.
Ik moest er aan denken toen de verlossende regenbui kwam na de grote hitte van vorige week. Het was warm, te warm en dat met de onrustbarende cijfers over corona, waardoor de tocht naar de supermarkt op een survivaltocht door de woestijn leek (ook een bekend thema in het jodendom). Nu is het koeler en ik voel me weer goed en energiek: de geit is weg!
En dan het verhaal over de herder die elke morgen tot de Eeuwige bad en zei dat hij dankbaar was voor zijn leven en zijn kudde. Maar een rebbe die dat hoorde zei: dat is fout, je moet het Sjema zeggen. De herder deed dat een paar keer, maar vond het te moeilijk en stopte maar helemaal met bidden. Toen de rebbe weer langskwam en dat zag, zei hij: bid jij maar weer op je eigen manier.
Onze eigen manier is nu via Zoom sjabbat vieren, allemaal in onze eigen huizen met onze eigen kaarsen, wijn en challes. Als een streng orthodoxe rabbijn (virtueel) langs zou komen, zou hij zeggen: dat mag niet. Wij vieren bij Beit Ha'Chidush wel sjabbat vóór zonsondergang, opdat het in de zomer niet te laat wordt, en er zijn deelnemers bij uit de VS, Mexico en Engeland, waar weer heel andere tijden gelden. Wij vinden het belangrijker om samen sjabbat te vieren dan om een regel op te volgen uit tijden dat er zelfs nog geen elektriciteit wás. Een wijze rabbijn zou zeggen: prima, als je maar sjabbat viert. En dat doen vele rabbijnen ook. Ook rabbijn Abby Stein, de transgender rabbijn uit de VS, die virtueel aanwezig was bij de Pride Shabbat. Zij werd door haar familie en gemeenschap uitgestoten toen ze dat bekend maakte. Haar moeder mocht niet eens bij dat gesprek zijn.
Ze luisteren daar helaas niet naar de wijze rebbes uit de Midrasjim.
Het verhaal over de veren is ook heel herkenbaar. Een roddelaar verziekte het hele dorp met zijn giftige en leugenachtige praatjes. “Het zijn maar woorden”, zei hij toen de rebbe hem hierop aansprak. “Neem jij dan maar eens een zak met veren”, zei de rebbe, “en leg er een op elke drempel in het dorp.” Dat deed de roddelaar. De rebbe zei: “Goed, haal ze nu maar weer op en doe ze in de zak.” Dat lukte niet, de veren waren door de wind over het dorp en de wijde omgeving verspreid. “Zo gaat het ook met woorden”, zei de rebbe, “die kun je ook niet meer terugnemen als je ze hebt uitgesproken.” Of de roddelaar deze les begreep, vertelt het verhaal niet, maar afgaande op de verspreiding van fake news, leugens en roddels via de sociale media weet ik wel zeker van niet.
Het tv-programma Tegenlicht had er een verontrustende uitzending over. Er is een oorlog aan de gang, een onzichtbare cyberoorlog met de verspreiding van leugens en propaganda door overheden als Rusland, die Europa willen destabiliseren en manipuleren. Zij proberen landen en hun bevolking zo tegen elkaar op te zetten. Dan heb je geen soldaten en wapens nodig, dan verzwakken de landen zichzelf.
In de Baltische staten, waar de dreiging van annexatie het grootst is, wordt dit ernstig genomen en probeert de Litouwse overheid er via een control room van het leger continu tegen te strijden. Er is ook een grote vrijwilligersgroep, de 'Elfen', die de trollen die het nepnieuws verspreiden, aanpakt in samenwerking met www.Debunk.eu.
Maar net als de veren, kunnen de meeste woorden niet meer terug in het toetsenbord. Waar is de wijze rebbe die hier een oplossing voor heeft?
* Claudia de Breij, Neem een geit (Overamstel Uitgevers, 2015)
