Afgelopen zondag was de documentaire Hoe word ik joods, van Frans Bromet, op tv. De orthodoxe rabbijn Groenewoudt vertelde hoe dat ging. Het bekende verhaal van minstens drie keer afwijzen, genegeerd worden en vele jaren studie, ook als je alleen een Joodse vader hebt. Rabbijn Hannah Nathans was natuurlijk liberaler, Joden met een patrilineaire afkomst zijn welkom bij Klal Israel, de Reconstructionst sjoel in Delft, maar er moet daar door niet-Joden ook flink worden gestudeerd.
Anouk Dorfmann, die het verhaal van haar orthodoxe gioer in het NIW beschreef met huiveringwekkende details, vertelde ook hier weer hoe ze 'echt' Joods werd, ook al heeft ze een Joodse vader. Anderen, niet-Joden, voelden zich Joods of wilden Joods worden, omdat hun partner dat was, en volgden opgewekt het liberale traject. Toch waren zij ook steeds bezig met wat moet en niet mag, het 'mag/moet-jodendom', dat de meest simpele dingen verbiedt (door wie dan, vraag ik altijd). Een chanoekia was bijvoorbeeld niet koosjer, omdat de kaarsen niet op één rij stonden, zei ook rabbijn Hannah.
De vorm boven de inhoud, de essentie (brandende kaarsen) negeren, dat maakt het voor mij doodvermoeiend. Die arme gojiem, constant bedacht op 'fouten', wat een stress moet dat geven. Ze hadden het ook steeds over het examen, alsof je moet slagen om Joods te worden en niet juist aan het eind een beloning ontvangt.
Ik herinner me een feestelijke sjabbat jaren geleden in een liberale medienesjoel, waar een aantal vader-Joden na een bevestigingstraject werd verwelkomd in de gemeente. Een van hen had moeite met het lajenen en mocht de sidra gewoon voorlezen. Wat een verademing, gewoon je best doen was goed genoeg.
Nee, dan de orthodoxe rabbijn die Anouk vergeleek met een niet koosjere koe. Hoe haal je het in je hoofd om zó vernederend over iemand te praten! Zij ging door, ook toen ze niet mocht omgaan met haar vriend die een koheen is. Uiteindelijk kreeg ze de gioer en ze trouwden in Israël. Omdat ze hier tóch geen choppe mochten?
Groenewoudt zei aan het eind van de documentaire dat er niet werd verwacht dat men gigantisch veel weet, maar dat vooral de oprechte wens om Joods te worden telde. “Dan komt het goed”, zei hij.
Wat een gotspe, mensen eindeloos laten studeren op de kleinste details (help, een lepeltje ligt in de verkeerde la) en dan zeggen dat je dat eigenlijk voor niets doet. Ik denk dat hij niet de kasjroetregels bedoelde, maar de geschiedenis, de filosofie en het 'echte' lernen, waarbij je spiritueel bezig bent en jezelf met anderen verbindt en samen op een hoger plan komt. Voor mij is dat het 'echte' jodendom. Het treurige is ook dat de orthodoxie wereldwijd een minderheid vormt, hun regels gelden voor de meeste Joden dus niet. Helaas wel in Israël en je ziet wat daar van komt: een aanslag op de democratie. Het is soms dus helemaal niet zo onschuldig om voor de orthodoxie te kiezen.
En als je dat doet, ondanks alle vernederingen en een jarenlange groentijd, die sommigen juist kiezen om er na afloop echt bij te horen, is er nog een groot heikel punt. In de documentaire was er één olifant in de kamer: het seksisme van de orthodoxie. Waarom vroeg Bromet daar niet naar? Anouk mag niet lajenen, zingen, een droosje houden en zit achter een hek in sjoel. Ze zei er zelf niets over. En Hannah ook niet, jammer genoeg. Daar zit voor mij het raadsel, dat moderne vrouwen die midden in de maatschappij staan, zich opeens tot nul laten reduceren. Geen Kaddisj mogen zeggen voor een dierbare overledene, hoe kwetsend is dat?
