Nieuw boek van Pauline Micheels: 'Vandaag'

Gastcolumnist

vrijdag 14 februari 2014

Lydia Blom studeerde aan het Amsterdams Conservatorium. Zij is het gelukkigst wanneer ze muziek kan maken. Met Carolien Kamminga vormt ze het duo Blom & Ca. Onder de naam Kochawiem speelt dit duo een programma met overwegend Joodse en Israëlische muziek. Momenteel volgt Lydia een studie Algemene cultuurweten-schappen.

‘Als ik aan Duitsland denk, lijkt het mij iets waanzinnigs in mijn hoofd’.
Uit: Die Ausgewanderten van W.G. Sebald.

De schrijfster Pauline Micheels vindt bij het leegruimen van het huis van haar overleden oom een donkerrood gekartonneerd schrift. Het blijkt een oorlogsdagboek te zijn, duidelijk geschreven door een jongen van een jaar of elf, die met zijn moeder in Kamp Westerbork zit. Wanneer het dagboek precies geschreven is, wordt haar niet duidelijk, want elke dag begint met ‘Vandaag’, en daaronder ‘de zoveelste dag’, alsof de precieze datum er niet toe doet.

In Vandaag laat Micheels ons op ontroerende wijze het leven ervaren in het doorgangskamp Westerbork. Zij verwerkt daarin zowel de verhalen die in haar familie de ronde deden, als ook de kennis die zij vergaarde tijdens jarenlang historisch onderzoek.
In deze beklemmende oorlogsnovelle volgen we via dagboekaantekeningen het dagelijks leven in het kamp. Een leven dat voor de kinderen schijnbaar gewoon doorging.

In de directe rede, in korte zinnen, word je meteen het verhaal ingetrokken. En via de Hollandsche Schouwburg wordt de ik-figuur uiteindelijk met zijn moeder naar Westerbork afgevoerd.

Gisteravond laat zijn we hier aangekomen. Het was een lange reis met de trein en ik was heel moe. Het ging allemaal snel. Moeder is woedend. ‘Die rotzakken’ zegt ze steeds.

Moeder werkte bij de Joodse Raad, en ze is het hele boek lang ontzettend boos.

Moeder zag eerst een vriendin en later nog iemand die ze kende. Zij blijft volhouden dat het een fout is dat we hier zijn. Ze heeft die ‘Sperre’ omdat ze bij de Joodsche Raad werkt en dan hoef je niet naar het kamp.

Tot de dag dat moeder en zoon uiteindelijk worden doorgestuurd zal de moeder haar best doen om van transport te worden vrijgesteld en het kamp uit te komen.

Vandaag is dus geheel door kinderogen gezien. De schrijver van het dagboek, de ik-figuur, probeert zijn leven, met de weinige bezittingen die hij bij zich heeft, voort te zetten. Zijn lievelingsboek Max und Moritz speelt daarbij een heel belangrijke rol, maar ook zijn rode schrift, zijn vulpen en zijn drie tennisballen.
Opvallend is dat de jongen zich behoorlijk groot houdt, hij wil het zijn moeder niet moeilijker maken dan nodig is. En dat terwijl het boek heel schrijnend beschrijft hoe hij door alle stress regelmatig aan buikpijn lijdt. Heel opmerkzaam houdt hij het doen en laten van zijn moeder in de gaten, het lijkt alsof hij dwars door haar flinke façade heen kijkt.

Moeder was vandaag zó zenuwachtig, ze kon haast niet eten.

Het kamp is opvallend beschaafd, er komen geen ruzies en schreeuwpartijen voor. Het doet me een beetje denken aan de sfeer in de film La Vita è Bella, waar een vader en zoon in het kamp belanden, en waar de vader zijn uiterste best doet de waanzin in het kamp voor zijn kind in een sprookjesachtig verhaal om te toveren. Ook de moeder in Vandaag houdt de moraal hoog.

Af en toe vroeg ik me tijdens het lezen af welke doelgroep Micheels in haar hoofd had tijdens het schrijven, want dit soort uitleggerigheid is niet echt nodig:

Iedereen met een J in zijn persoonsbewijs en een ster op z’n kleren zit hier tijdelijk op doorreis, want van hieruit vertrekken de treinen naar Polen.

Net als de uitleg waarom een rabbijn vrouwen geen hand mag geven.

Ondanks het schijnbaar eenvoudige taalgebruik lees je dit boek ademloos uit. Je gaat heel erg meeleven met de jongen.

Vandaag, de 34ste dag. Enorme schok: juffrouw de Jong is weg! ( ....) Uit Berlijn was verordonneerd dat er nóg meer vee mee moest dan vorige week. Wel méér dan 3000 stuks, dit keer. Bij de ramp met de Titanic, heb ik ooit gelezen, kwamen 1500 mensen om, dat was een wereldramp. Gisteren vertrok het dubbele aantal mensen naar een onbekende bestemming, niet naar de donkere diepten van de oceaan, maar naar een plek van waaruit je ook nooit meer iets hoort. Het is vooral dat onbekende, het donkere (waar mensen vroeger al zo bang voor waren), waar ik ook bang voor ben.

Het boek heeft een onverwacht, raadselachtig einde, dat ik hier niet weg wil geven.

Historica Pauline Micheels werkte jaren op het NIOD en in het onderwijs. Zij schreef naast talrijke artikelen en andere publicaties onder meer Muziek in de schaduw van het Derde Rijk (1993) en De Vatenman Bernhard van Leer (2002).

Pauline Micheels, Vandaag. Een oorlogsnovelle.
Uitgeverij Prometheus, 2014
ISBN 978 90 446 2654 4

7 + 1 = ?
Rond april / mei lees ik oorlogsboeken. Dit jaar zag ik bij toeval "Vandaag" liggen in de boekhandel. Na een korte globale scan besloot ik het boek te kopen en te lezen. Het boek heeft mij diep ontroerd. Ik wil hierbij Pauline Micheels bedanken voor schrijven c.q. Samenstellen van "Vandaag" . De NN jongen deed mij denken aan een jongen die bij mij op de schaakclub zit. Hij is een Chinese albino die als baby letterlijk bij het grofvuil is weggeplukt en geadopteerd werd door pleegouders. Hij heeft zich ontwikkeld als een voorbeeldig, plezierig en behulpzaam kind. Nogmaals dank!

Columns 2023

Columns 2021

Columns 2020

Columns 2019

Columns 2018

Columns 2017

Columns 2016

Columns 2015

Columns 2014

Columns 2013

Doneren

Crescas kan niet zonder jouw steun. Met elke donatie, hoe klein ook, steun je onze activiteiten en zorg je dat wij nog meer voor Joods Nederland kunnen betekenen.