Boekenrubriek

Bertrand Badiou: Paul Celan, Eine Bildbiographie
Verschenen bij uitgeverij Suhrkamp Verlag
ISBN: 9783518429082

Deze biografie verscheen weliswaar in 2023 maar verdient hier toch nog een plaats, omdat aan het verschijnen ervan zo weinig aandacht is besteed dat het boek nu op verschillende sites met aanzienlijke korting wordt aangeboden. Op Amazon.de staat nog de oorspronkelijke prijs van 68 euro maar op Amazon.nl en Bol.com kost het boek slechts 46,40 euro. Een kans die men niet moet laten liggen.

Paul Celan, geboren in 1920 in Czernowitz en in 1970 overleden in Parijs, is ongetwijfeld een van de belangrijkste (Joodse) dichters van de vorige eeuw. Verdreven uit het oosten van Europa, waar zijn beide ouders tijdens de Sjoa zijn omgebracht, ademen veel van zijn gedichten wat hij die tijd ook persoonlijk heeft meegemaakt. Bovendien weerklinken in zijn werk de stemmen van andere schrijvers met wie hij zich verbonden voelt. Celan geldt als een niet erg toegankelijk dichter. Het helpt als u zijn gedichten aanschaft in de tweetalige uitgave van zijn verzameld werk, met naast elkaar de oorspronkelijke tekst en de Nederlandse vertaling van de hand van Ton Naaijkens, die ook een verhelderend nawoord schreef.  

De vuistdikke biografie is, anders dan de titel suggereert, veel meer dan een levensverhaal in beelden. De verduidelijkende teksten nemen evenveel plaats in. Bertrand Badiou, medebezorger van het werk van Celan, kon bovendien beschikken over veel tot nu toe nog onbekende bronnen, waaronder de dagboeken van Celan. Het boek is ook nog eens een ontdekkingsreis door onze geschiedenis. Dat is meer dan terugkijken. Het verbindt het eigen bestaan aan de bloedsomloop van de geschiedenis.

Verkrijgbaar bij onder meer Amazon.nl en Bol.com

Beeld: Suhrkamp Verlag

Cordelia Edvardson: Gebrand kind zoekt het vuur
Verschenen bij uitgeverij Cossee
(ISBN 9789464521528)

Het oorspronkelijk in 1984 in het Zweeds gepubliceerde boek van Cordelia Edvardson, Gebrand kind zoekt het vuur, is vertaald door Bertie van der Meij. Daniel Kehlmann schreef een nawoord dat is vertaald door Marcel Misset.

Edvardson is in 1929 in Duitsland geboren als dochter van de schrijfster Elisabeth Langgässer. Omdat haar vader, Hermann Heller, Joods was, is zij in 1944 naar Theresienstadt en vervolgens naar Auschwitz gedeporteerd. Ik citeer uit haar boek: "Ze overleefde het. Ze werd een overlevende. Iemand die was overgebleven; iemand die over de grens tussen leven en dood was getrokken, gegleden, en in de grauwe mist van het Niemandsland was achtergebleven."

Na de oorlog komt zij in Zweden terecht en in 1973 gaat zij naar Israël om daar vanaf 1977 tot 2006 te werken als correspondent van een Zweedse krant. Edvardson overleed in 2012. Haar boek is opgedragen aan haar drie moeders, "uit Berlijn, uit Stockholm, uit Jeruzalem" en aan haar kinderen.

Anders dan men nu mogelijk denkt, is Gebrand kind zoekt het vuur bepaald geen doorsnee boek met herinneringen aan de Sjoa. Kehlmann schaart het terecht onder "de categorie van de onvergankelijke Holocaustherinneringen, evenals de boeken van Primo Levi en Imre Kertész." Het boek van Edvarson is in een geheel eigen stijl geschreven, door de ogen van "een meisje", en met - om nog een keer Kehlmann aan te halen - "een ingetogen afwijzing van holle fraseologie."

In dit bijzondere verhaal kijken we diep in de spiegel van onze geschiedenis. Dat komt al naar voren in het begin van het boek. Met een Joodse vader maar in Duitsland wonend bij haar niet Joodse moeder voelt het meisje dat ‘zij afgezonderd, buitengesloten en apart gezet was’. 'Maar op welke manier was zij anders dan anderen, wat was er mis met haar?’ Een van de meest hartverscheurende passages in het boek is de keuze waarvoor de Gestapo haar en haar moeder stelt en die tot gevolg heeft dat zij als een Joods kind wordt beschouwd en uiteindelijk in Theresienstadt en Auschwitz terecht komt.

Hoewel het meisje haar moeder na de oorlog nog maar één keer heeft gezien, staat ook zij tussen hen aan wie het boek is opgedragen. En als 'het meisje’, ‘Cordelia, de uitverkorene’, tijdens de eerste dagen van de Jom Kipoer-oorlog naar Israël gaat, ‘wist ze dat ze thuisgekomen was’. Ik kan het niet nalaten te citeren wat ze dan tevens overdenkt in verband met die oorlog.

Zo en niet anders, in verzet en respect, herwonnen de overlevenden hun zelfrespect. Ze zouden niet gewillig hun eigen graf graven, maar ze zouden evenmin de dode vijanden voor de vossen en honden in de woestijn laten liggen.

Beeld: Uitgeverij Cossee