Expositie: Westerbork / ver weg / dichtbij

De expositie Westerbork / ver weg / dichtbij slaat een brug tussen verleden en heden, in een tijd waarin duidelijk is dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Voor leerlingen van het voortgezet onderwijs is door Museum Sjoel Elburg een speciaal lesprogramma ontwikkeld. Ook de basisscholen doen mee.

Na de Kristallnacht van 9 november 1938 kwam een stroom vluchtelingen op gang vanuit Duitsland. Veel Joden staken de grens over en zochten een veilig heenkomen in Nederland. Maar hier werden ze niet bepaald met open armen ontvangen. Koningin Wilhelmina zag een opvanglocatie nabij paleis Het Loo al helemaal niet zitten.

Uitsluiting
Uiteindelijk besloot de regering een centraal kamp te laten bouwen voor deze vluchtelingen. Het oog viel op Westerbork in Drenthe, afgelegen en ver van de bewoonde wereld. Medio 1939 werden daar barakken neergezet. Geld voor de bouw is overigens voor een groot deel betaald door de Joodse gemeenschap in Nederland. De eerste vluchtelingen arriveerden er in oktober van dat jaar.

Na de Duitse inval in mei 1940 voerde de bezetter stap voor stap zijn boze plannen uit. Op het laatst restte voor de gevangenen niets anders dan een enkeltje Westerbork. Nadat ze langere of kortere tijd in de barakken verbleven, werden ze op transport gezet. In de jaren 1942-1945 zijn 107.000 Joden, 245 Roma en Sinti en een aantal verzetsstrijders vanuit kamp Westerbork per trein gedeporteerd. Ook de meeste Joodse inwoners van Elburg werden vanuit deze barakken gedeporteerd. Slechts vijfduizend mensen overleefden de Tweede Wereldoorlog.

Scholen
Museum Sjoel Elburg zoekt nadrukkelijk verbinding met scholen in de omgeving. Scholieren uit de tweede en derde klas van HAVO en VWO krijgen bij het vak Geschiedenis een speciale presentatie en een rondleiding door de expositie en maken een wandeling door Elburg, waar verschillende panden herinneren aan Joodse inwoners van het stadje. Daarnaast lopen zij een deel van het zogenoemde Westerborkpad richting 't Harde. Na afloop van die wandeling brengen ze een bezoek aan kamp Westerbork.

Ook is er een programma voor leerlingen van het VMBO en voor leerlingen van groep 7 en 8 van de basisschool. In totaal doen meer dan duizend scholieren mee aan het educatieprogramma.

Binnenkort verschijnt het stripboek Vervolging en verzet op de Veluwe, over het verhaal van de Joodse onderduikster Leni Duijzend uit Elburg. Renaat van Vuuren tekent het stripboek, dat rond 1 mei verschijnt in een oplage van zevenduizend exemplaren. Alle leerlingen van scholen in de regio krijgen een exemplaar.

Kunstwerken
Centraal op de expositie staat de ‘barak’, die herinnert aan de vele barakken van Westerbork.
Verder zijn er werken te zien van de Joodse kunstenaar Leo Kok (1923-1945). Dankzij diens tekeningen weten we hoe het kamp er tijdens de oorlog uitzag en hoe mensen in de barakken leefden.

Jeltje Hoogenkamp (1946) exposeert een aantal werken onder de titel Westerbork / ver weg / dichtbij. Zij maakte deze op basis van foto’s van Auschwitz-Birkenau uit een educatief project van een scholengemeenschap. Met verf, inkt, sjablonen en potlood veranderde zij de oorspronkelijke beelden in abstracte kunstwerken.

De samenstellers van de tentoonstelling tonen ook de minder bekende perioden van kamp Westerbork. De opvang van Joodse vluchtelingen uit Duitsland is er daar een van. Maar Westerbork deed na de oorlog ook dienst als tijdelijke gevangenis voor Nederlanders die fout waren geweest. Zelfs in de jaren vijftig en zestig van twintigste eeuw was het kamp nog in gebruik, toen voor de opvang van Indische Nederlanders en Molukkers.

De tentoonstelling Westerbork / ver weg / dichtbij is te bezoeken van 10 februari tot en met 28 juni 2025 in Museum Sjoel Elburg, Graaf Hendriksteeg 2, 8081 CH Elburg.
Kijk voor meer informatie, openingstijden en entreeprijzen op de website van het museum.

Beeld: Tussen de sterren, van kunstenares Jeltje Hoogenkamp (Foto © Sjoel Elburg)