De Joden van de Islam

In de eerste lezing vormt The Jews of Islam (1984, Princeton University Press) van historicus Bernard Lewis het uitgangspunt voor een boeiend betoog over Joodse gemeenschappen in een islamitische omgeving.

Lange tijd ging Joodse geschiedenis vooral over het lot van Europese Joden. Bernard Lewis geldt als een van de pioniers van de academische studie van de ‘Joden van de islam’. Hoe ontwikkelden de Joodse gemeenschappen in het Midden-Oosten zich? Wat was de houding van de islam en van moslims ten opzichte van Joden? Was het ‘huis van de islam’ voor Joden een veilig, vertrouwd thuis, of was ook hier sprake van discriminatie en vervolging? Lewis’ studie groeide uit tot een klassieker die nog altijd zijn stempel drukt op het debat over de ‘Joden van de islam’.

Ottomaanse Joden en de moderniteit

De tweede lezing in dit seizoen behandelt het boek Jews and Muslims. Images of Sephardi and Eastern Jewries in Transition van Aron Rodrigue (1957), waarin deze in Turkije geboren historicus licht werpt op de geschiedenis van de Joodse gemeenschappen in overwegend islamitische landen.

Betekende de opkomst van de moderniteit ook dat het lot van de Sefardische Joden in het Ottomaanse Rijk verbeterde? Aron Rodrigue verrichte pionierswerk door als eerste de negentiende- en twintigste-eeuwse Joodse gemeenschappen in het huidige Turkije grondig te bestuderen. Daarbij had hij zowel aandacht voor de Ottomaanse politiek ten aanzien van de Joden alsook voor de interne ontwikkelingen van deze grotendeels Sefardische gemeenschappen. Zijn conclusies zijn verrassend en dragen bij tot een beter begrip van de nog altijd moeizame positie van Joden in Turkije.

Op zoek naar de identiteit van Mizrachiem

Voor zijn derde lezing koos Bart Wallet de essays in On the Arab-Jew, Palestine, and Other Displacements: Selected Writings of Ella Shohat (2017) van de spraakmakende Israëlische cultuurcriticus Ella Shoat. Het boek werd in 2017 bekroond met de Middle East Monitor Palestine Book Award.

Een meerderheid van de Joodse Israëli’s stamt af van Joden afkomstig uit de Arabische en islamitische landen in het Midden-Oosten. Sinds de jaren 1970 worden zij 'Mizrachiem' genoemd. 

De wetenschappelijke studie van Mizrachiem is nauw verweven met activisme, waarbij gestreden wordt voor een betere maatschappelijke positie in de Israëlische samenleving. Die beide lijnen komen samen in het werk van Ella Shohat, de ‘godmother’ van Mizrachi studies. Haar verzamelde essays zijn scherp en kritisch en zijn onverminderd uitdagend. In deze lezing analyseren we Shohats inzet en het debat dat zij heeft losgemaakt.

De wortels van Joods religieus radicalisme

Voor zijn vierde lezing koos Bart het belangrijkste werk van de Israëlische filosoof Aviezer Ravitzky: Messianism, Zionism, and Jewish Religious Radicalism (1996). Daarin onderzoekt Ravitzky de verschillende standpunten van de orthodoxie m.b.t. het zionisme, variërend van radicale veroordeling tot virtuele zaligverklaring. Hij traceert de wortels van de orthodoxe ideologie en laat zien hoe charediem die in Israël wonen toch in het reine zijn gekomen met een staat die voor hen onheilig en daarom gedoemd is.

De opkomst van het zionisme stelde het orthodoxe jodendom voor stevige vragen. Was dit een seculiere beweging die de continuïteit van het jodendom bedreigde? Of kon het zionisme gezien worden als een religieus fenomeen, dat bezien moest worden vanuit de traditie van Joods messianisme? In zijn klassieke studie brengt Ravitzky met brille de orthodoxe reacties op het zionisme in kaart en laat hij zien hoe messianisme in het jodendom van de twintigste eeuw een enorme comeback beleefde. Wie de wereld van de Israëlische orthodoxie beter wil leren kennen, kan nog altijd niet om Ravitzky’s hoofdwerk heen.

De Shoah en de Israëlische samenleving

Voor de vijfde en laatste lezing van deze serie koos Bart The Seventh Million. The Israelis and the Holocaust van de Israëlische historicus en journalist Tom Segev (1945). In dit opzienbarende boek beschuldigt Segev de Joodse leiders van het toenmalige Palestina ervan dat ze tijdens de Holocaust prioriteit gaven aan de stichting van een Joodse staat terwijl zich in Europa een drama afspeelde. Maar ook na de oorlog was er in de nieuwe staat weinig plaats voor de overlevenden van de Sjoa. Pas toen getuigen van de verschrikkingen in 1960 publiekelijk hun verhaal vertelden tijdens het proces tegen Adolf Eichmann ontstond er nationale saamhorigheid.

In dit geruchtmakende boek gaat Tom Segev op zoek naar de vraag hoe de Israëlische samenleving zich tot de Sjoa heeft verhouden. Wat wisten de Joden in Palestina tijdens de Tweede Wereldoorlog van wat er in Europa gebeurde? Heeft de zionistische beweging wel alles gedaan om zoveel mogelijk Joden te redden? En hoe werd er na 1948 tegen de overlevenden van de Holocaust aangekeken? 

Het boek veroorzaakte veel opschudding in Israël en geldt nog altijd als een scherpe analyse van de paradoxen van Israëls houding ten opzichte van de Sjoa en Holocaustoverlevenden.