Klassiekers van de Joodse studies I

1. Macht en onmacht in de Joodse geschiedenis

In 1982 verscheen een boek dat inmiddels een ware klassieker is geworden: Power and Powerlessness in Jewish History van de Amerikaans-Joodse historicus David Biale (1949).
De Joodse geschiedenis laat zich vaak lezen als het ultieme verhaal van onmacht: de ene vervolging, verdrijving en pogrom na de andere. Daar tussendoor lijken er slechts kleine periodes van 'macht' te zijn, met een zelfstandige Joodse politieke structuur. De huidige staat Israël is daarvan het beste voorbeeld.
Biale stelt in zijn werk vragen bij de gangbare visie op macht en onmacht van Joden en ontwikkelt een nieuwe interpretatie die ook nu nog haar actualiteit niet heeft verloren. Reden genoeg om door het prisma van Biales boek te kijken naar verleden en heden.

2. De vroegmoderne periode als de kraamkamer van het moderne jodendom

Voor de tweede lezing koos Bart het boek Zakhor: Jewish History and Jewish Memory (1982) van Yosef Haim Yerushalmi (1932-2009).
De moderne wetenschappelijke geschiedschrijving kwam op in de negentiende eeuw. Vanaf die tijd werd de Joodse geschiedschrijving ook modern-wetenschappelijk benaderd en begon een steeds belangrijker deel van de Joodse identiteit vormen. Botsingen met de Joodse herinnering, de versie van de Joodse geschiedenis die vooral via de religie wordt doorgegeven en vormgegeven, waren onvermijdelijk.
In zijn studie gaat Yerushalmi op zoek naar de oorsprong van deze spanning en probeert hij een oplossing te formuleren.

3. Waarom de Westerse cultuur Joden nodig heeft

De in 2013 verschenen toonaangevende studie Anti-Judaism: The Western Tradition van David Nirenberg (1964) vormt het uitgangspunt voor Barts derde lezing. Daarin wordt de vraag gesteld waarom het in de westerse cultuur zo vaak over Joden gaat, terwijl zij percentueel maar een heel klein aandeel van de (wereld)bevolking zijn?
Volgens Nirenberg heeft de westerse traditie van meet af aan Joden en Jodendom gebruikt als zondebok om de eigen identiteit tegen af te zetten. Er is dus sprake van een negatieve grondhouding, en daarmee is de westerse traditie vanuit de eigen positie 'aan de andere kant' dus ‘anti-Jodendom’.
Maar wat is dat ‘Jodendom’ waar men zich al zovele eeuwen tegen afzet? En in hoeverre doet Nirenberg hierbij recht aan de breedte van de westerse traditie?

4. De botsing tussen Joodse geschiedenis en Joodse herinnering

Voor zijn vierde lezing koos Bart de baanbrekende studie Early Modern Jewry: A New Cultural History (2010) van de Amerikaanse historicus David B. Ruderman (1944) .
Ruderman betoogt dat Joden, anders dan onder Joodse historici gangbaar is, in de zestiende eeuw wel degelijk een ‘vroegmoderne periode’ hebben gekend, en dus niet bijna naadloos van de middeleeuwen in de moderne tijd terecht kwamen. Door die vroegmoderne fase over het hoofd te zien blijft de invloed ervan op de Joodse geschiedenis en cultuur onderbelicht, meent hij.

5. De tragiek van het Arabisch-Israelisch conflict

Righteous Victims: A History of the Zionist-Arab Conflict, 1881-2001 (2011) van de Israëlische historicus Benny Morris (1948) levert de leidraad voor Barts vijfde en laatste lezing.

Benny Morris is een van de 'New Historians', die sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw de gangbare verhalen over het ontstaan van de staat Israël analyseren en kritisch beschouwen.
Onder vakgenoten staan Morris en zijn boek in hoog aanzien, al valt zijn revolutionaire opvatting van de Israëlische historiografie niet bij iedereen in goede aarde. Righteous Victims wordt gezien als een van de standaardwerken over het conflict, maar de discussies over de inhoud van het boek zijn nog lang niet verstomd.