Vandaag, dinsdag 20 december, is een koude, zonnige dag met een strakblauwe hemel. Ik loop in de Emek Refaimstraat om een krant te kopen. Bij café Aroma zitten mensen, meest mannen die nog roken, buiten koffie te drinken. Op straat speelt een man op een harmonica, met een schoteltje voor zich om muntjes op te vangen. Een jonge vrouw zit met haar kleuter op de stoep en laat hem voorzichtig kennismaken met een enthousiast hondje. Gistermiddag puilden twee winkels tegenover de Machané Yehuda markt uit van de verschillende, gewone en decadente, soefganiot. Gisteravond stak ik het tweede kaarsje aan op mijn chanoekia. En vannacht om twaalf uur verloopt Netanjahoes termijn om een nieuwe regering te vormen (tenzij hij nog eens vier dagen verlenging zou vragen aan president Herzog).
Alles ziet er normaal uit, niemand lijkt zich ergens zorgen over te maken. Dat is niet helemaal waar, in Tel Aviv heeft de ngo Movement for Quality Government afgelopen zaterdagavond een demonstratie georganiseerd waar een paar honderd mensen (volgens anderen een paar duizend) aan deelnamen die waarschuwden dat de democratie in Israël in gevaar is. Eliel Shraga, advocaat en oprichter van deze ngo, richtte zich met name tegen de override clausule die de macht van het Hooggerechtshof aanzienlijk beknot ten gunste van politici in de regering. Israëls procureur-generaal Baharav-Miara (v) heeft al gereageerd dat deze voorgestelde wetten van Israël "alleen nog in naam een democratie maken". Rechter Esther Hayut van het Hooggerechtshof heeft zich eveneens vernietigend uitgelaten over deze wetsvoorstellen.
Ik uitte mijn zorgen vorige week aan E. uit Amsterdam, die me geruststelde door te wijzen op de checks and balances in het democratisch systeem: "Kijk maar naar de VS, daar heeft zelfs Trump het niet voor elkaar gekregen de democratie af te schaffen." Mijn eerste tegenwerping was dat Trump nu eenmaal een narcistisch gestoord persoon is, die te ijdel en te stom was om iets anders te doen dan de ontevreden massa´s op te hitsen – (wat op zichzelf gevaarlijk genoeg bleek te zijn). Maar dat is niet genoeg argumentatie.
Niet alleen zijn de rechts-extremisten zoals Ben Gvir en Smotrich (beiden advocaat) in Netanjahoes aankomende regering een stuk intelligenter, ze hebben ook begrepen dat het handiger is om binnen de democratische rechtsorde te werken in plaats van een coup te plegen. Wat de checks and balances betreft, die zijn volgens de rechtsgeleerde prof. Yaniv Roznai (in een podcast van Haaretz) helaas niet zo sterk aanwezig in het Israëlische staatsbestel. Israël heeft geen officiële grondwet, in plaats daarvan is er een stelsel van basiswetten ontwikkeld. Pas in 1995 werd besloten dit geheel van basiswetten een constitutionele status te geven! Israël heeft ook geen Eerste Kamer of Senaat, die nog eens in moet stemmen met in de Knesset aangenomen wetten, en Israël maakt ook geen deel uit van een groter internationaal bestel zoals de EU, waarmee het heeft te rekenen qua rechtsorde.
De override clausule is een verschrikkelijke wet, aldus prof. Roznai, een poging om van iedere controle op de regeringsmacht af te komen. Een meerderheid in de Knesset krijgt de absolute macht. Niet in één klap, maar met geleidelijke, legale middelen die langzaam maar zeker de democratische rechtsorde ondermijnen en eroderen. Roznai vergelijkt de plannen van de coalitie met de ontmanteling van de democratie in Orbans Hongarije; die begon ook met het inperken van de macht van het Hooggerechtshof. En wanneer evenwicht tussen rechterlijke macht en wetgevende/uitvoerende macht eenmaal is verbroken ten nadele van de onafhankelijke rechterlijke macht, kun je die verandering nauwelijks meer te niet doen, zegt hij.
Een van de spirituele adviseurs van Smotrich (Religious Zionism) is de negentigjarige rabbijn Chaim Druckman, een belangrijke figuur in het nationaal-religieuze kamp. In 1978 richtte hij de Or Etzion jesjiwe op, een zogenoemd Hesder jesjiwe, een combinatie van een religieuze middelbare school en voorbereiding op dienst in het leger. In een interview in Israel Hayom, de gratis krant van wijlen multi-miljonair Sheldon Adelson, heeft direct na de verkiezingsuitslag een interview met rav Druckman gestaan. Deze vraagt zich af waar tegenstanders van de Religious Zionism zich druk over maken. Wat is het probleem met een halachische staat, vraagt hij zich af. Niemand heeft het over (de aantasting van) het privé leven van mensen. "Wat je in de privacy van je eigen huis doet is jouw zaak, maar daarbuiten is het een Joodse staat."
Dat betekent dat hij tegen openbaar vervoer op sjabbat is en dat Joden zich overal in Erets Jisraeel mogen vestigen, dat wil zeggen óók overal in Judea en Samaria, door anderen de Westoever genoemd. Verder steunt Druckman wetgeving die alleen orthodoxe bekeringen tot het jodendom erkent, geen conservative of reform bekeringen. Hij is er niet van onder de indruk dat Joodse leiders in het buitenland, vooral in de VS, daar fel tegen zijn, gezien het feit dat er zoveel Joden in de diaspora volkomen assimileren, en dus als Joden verdwijnen. Hij staat achter het plan om de uitkeringen aan jesjiwa studenten te verdubbelen want ook universitaire studies worden gesubsidieerd door de regering. (Het verschil is wel dat universitair afgestudeerden daarna deelnemen aan het economisch leven en zelf weer belastingbetalers worden, en levenslange jesjiwe-bochers niet. Al is het ook waar dat er een brain drain bestaat van universitair afgestudeerden die daarna in het buitenland een carrière opbouwen) Ook met de beknotting van de macht van het Hooggerechtshof is rav Druckman het eens. Natuurlijk krijgt hij geen enkel kritisch weerwoord van de kant van Israel Hayom.
Het is duidelijk dat de messianistische nationalisten via jarenlang onderwijs in hun eigen scholen en jesjiwot, er in geslaagd zijn hele generaties op te voeden die nu eindelijk in staat zijn een nationalistisch-religieuze agenda uit te voeren, dankzij Netanjahoes legale perikelen. En ondanks Bibi´s geruststellende woorden in het openbaar, dat hij aan het stuur zit van deze coalitie, is het nog maar de vraag wie eigenlijk wie in zijn macht heeft.
Ik steek zo meteen drie kaarsjes aan. Chanoeka sameach!
