Ondanks de kou en de plensregen demonstreerden meer dan 80.000 mensen zaterdagavond 14 januari in Tel Aviv tegen de plannen van de nieuwe regering Netanjahoe. Op foto´s is een zee van grijze en kleurige paraplu´s en protestborden te zien. Op luchtfoto´s is te zien dat er op het Habimaplein niet genoeg ruimte is voor zo´n enorme menigte, die daardoor uitwaaiert in tal van straten. De politie leidde alles in goede banen; er was nauwelijks geweld.
In Jeruzalem demonstreerde een kleiner aantal mensen bij de ambtswoning van de beschaafde en dus als wat kleurloos beschouwde president Herzog, met de leuze: "Word wakker!" (want de rechtsstaat is in gevaar.) Herzog verklaarde later dat Israël in de greep van een diepgaand meningsverschil verkeert, dat de natie dreigt te verscheuren. "Ik maak me ernstige zorgen over dit conflict, net zoals velen in Israël en in de diaspora."
Esther Hayut, opperrechter bij het Hooggerechtshof, liet zich donderdag 12 januari tijdens de jaarlijkse conferentie van de Israeli Association of Public Law ongehoord scherp uit. Ze wees er op dat de door minister van Justitie Yair Levin voorgestelde wetswijzigingen, waarbij de Knesset met een politieke meerderheid van slechts één zetel besluiten van het Hooggerechtshof kan herroepen, betekenen dat de rechten van minderheden in gevaar komen. Denk aan vrouwen, Palestijnen, asielzoekers en lhbt'ers en op den duur iedere burger die het niet eens is met de heersende coalitie, van welke politieke richting die ook is. Eerder op donderdag demonstreerden ook honderden advocaten, oud-rechters en andere juristen voor gerechtshoven in Israël tegen de regeringsplannen.
Maandagmiddag rond half een namen duizenden studenten in het hele land deel aan een van tevoren gecoördineerde staking van een uur. Ze gingen de straat op met protestborden “Tegen het liquideren van het rechtssysteem”. De demonstraties vonden plaats bij de universiteiten en colleges van grote steden als Tel Aviv, Jeruzalem, Haifa, Beersjeva, maar ook bij kleine colleges. Toen ik om een uur of half twee op weg naar Nachlaot op de Betsalelstraat liep, werd het verkeer daar opgehouden door een groep zwartgeklede jongeren met protestborden en vlaggen. Ultraorthodoxe jonge mannen met kleuters aan de hand keken geïnteresseerd toe bij deze in hun buurt ongewone manifestatie. Achteraf gezien waren de demonstranten misschien studenten van de Betsalel kunstacademie, of de nabijgelegen Nissan Acteurs studio. Maar op sommige plekken in het land hielden studenten ook tegendemonstraties ter ondersteuning van de hervormingsplannen, georganiseerd door de conservatieve beweging Im Tirtzu, Dus ook onder de studentenpopulatie is sprake van scherpe tegenstellingen.
In de Jerusalem Post van 17 januari lees ik dat Aryeh Deri, voorzitter van Shas, in besloten bijeenkomsten heeft verklaard dat hij niet aftreedt als minister, ook al zou het Hooggerechtshof tot de uitspraak komen dat dit juridisch gezien zou moeten. Verschillende Shas-parlementariërs hebben al dreigementen geuit, in het geval van zo´n rechterlijke uitspraak. De minister van Sociale Zaken en Welzijn, Yaacov Margi, zei dat het Hooggerechtshof "de gelegenheid om zichzelf in de voet te schieten, niet zal missen." Daarmee bedoelt hij dat de coalitie zo´n uitspraak gaat gebruiken als argument dat het Hooggerechtshof zich bemoeit met iets dat het hof niet aangaat en daardoor zullen de juridische hervormingen sneller worden doorgedrukt.
Even een opfrisser. In 1999 werd Deri wegens omkoping, fraude en vertrouwensbreuk veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf. Eind 2012 keerde hij terug in de politiek en werd hij weer lid van de Knesset. In december eindigde een tweede rechtszaak wegens belastingontduiking in een zogenoemd pleitgeding: Deri bekende schuld, zegde zijn lidmaatschap van de Knesset op, betaalde 180.000 sjekel boete en kreeg een voorwaardelijke gevangenisstraf van een jaar. Hij mocht partijleider van Shas blijven. Het Hooggerechtshof verwierp later een petitie van de ngo Movement for Quality Government om de uitkomst van het pleitgeding nietig te verklaren, omdat het hof dit prematuur achtte. Deri had immers de indruk gewekt dat hij de politiek had verlaten. Men had kennelijk niet gerekend met de choetspa van Deri, want die zegt nu dat zijn 'niet terug in de politiek'-belofte alleen gold voor de vorige regering en niet voor de huidige.
Tegelijkertijd blijkt uit verschillende opiniepeilingen dat de Israëlische bevolking veel minder extreem-rechts is dan de nu gevormde regering. Een meerderheid, weliswaar een afnemende meerderheid, is nog steeds voor een twee-statenoplossing, en is ook tegen de controversiële justitionele hervormingen. Hoe kan dat dan niet tot uiting komen in het stemgedrag? Net als in Nederland en andere Europese staten is het wantrouwen tegen de overheid toegenomen en bestaan er bijna geen ‘linkse’ sociaal-democratische partijen van enige betekenis meer. Daarbij heeft de aandacht voor culturele minderheidsgroepen ten koste van de traditionele sociaal-economische minderheidsgroepen – de arme onderlaag, of die nou mizrachi-, sefardi-, asjkenazi-Joods of Arabisch is – linkse partijen ook geen goed gedaan.
Ik was op visite bij een oudere alleenstaande Israëlische vrouw, bommoeder avant la lettre, echt een product van de asjkenazische arbeidersbeweging, die in haar eentje haar zoon heeft grootgebracht, en wier boekenkasten uitpuilen van boeken over de totstandkoming en ontwikkeling van de staat Israël. Ze overhoort me soms streng over belangrijke gebeurtenissen of namen van leiders in de Palmach, meestal zak ik voor die examens. Ik vertelde dat ik net terugkwam van de Gay Parade. Haar gezicht verstrakte – waarom moesten die zo nodig trots zijn en zich zo uitdossen? Mijn verhaal dat er niet zoveel exhibitionisme te zien was bij de parade, en dat het er wemelde van de baby´s en kinderen – van lesbische, homo en hetero stellen – bracht geen verzachting. Pas toen ik later, nadat ik bij andere visite had zitten kletsen, nog eens bij haar terug kwam en zei dat ik iets wilde ophelderen, zei ze opnieuw dat ze het er niet mee eens was en dat ze best een of twee homo´s onder haar vrienden had, maar die deden gewoon. Ik liet haar praten en luisterde rustig zonder er iets tegenin te brengen. En dat bleek genoeg, dat ik haar standpunt respecteerde en met respect luisterde.
Ik denk dat linkse partijen, in Israël in ieder geval, te ver vooruit op de troepen hebben gelopen, met hun nadruk op zaken als gender issues, de klimaatdiscussie met de nadruk op individuele maatregelen als geen vlees meer eten en geen wegwerp plastic meer gebruiken, in plaats van allereerst de economische ongelijkheid, de onbetaalbare huren en koopprijzen van woning en de ongelijke toegang tot de gezondheidszorg in de steden versus de periferie te agenderen. Want nu is ‘links’ een scheldwoord geworden voor middenklasse en elitair (en meestal nog asjkenazi ook).
