Afgelopen zaterdagavond had ik naar Tel Aviv willen gaan, voor de twintigste herdenking van de moord op Rabin. Maar een gemeen virusje gooide roet in het eten. Gelukkig kon ik dankzij een live uitzending van de Jerusalem Post op internet, vanuit mijn bed alles beter volgen dan als ik tussen de honderdduizend mensen op het Rabinplein had gestaan. Op mijn scherm werden de sprekers afgewisseld met close-ups van de Belangrijke Gasten, president Rivlin, Shimon Peres (die volgens geruchten niet had mogen spreken omdat de herdenking zo a-politiek mogelijk werd gehouden), Ehud Barak en Bill Clinton uiteraard. Peres zat er breekbaar en somber ogend bij, Barak leek op een opgeblazen kikker met een zelfgenoegzaam lachje om de lippen.
Zangeres Ninette Tayeb zong Shir Hashalom, zichzelf begeleidend op een elektrische gitaar. Clinton luisterde gefascineerd, Peres ontroerd. Daarna werd een moment van stilte in acht genomen.
Rivlin was één van de eerste sprekers. Hij heette Clinton welkom als ‘chaveer Jisraeel’ en begon eerst over de huidige gespannen situatie, de aanslagen met messen en auto’s. Hij sprak, net als alle anderen, vanachter een scherm van kogelvrij glas. Dat bleek een eis van de Amerikaanse beveiliging te zijn. Rivlin memoreerde de ophitsing voorafgaand aan de moord, de afbeeldingen van Rabin in nazi-uniform. “We hebben een gedeelde droom, van een rechtvaardig Israël, van een democratisch en Joods Israël in een ademtocht,” sprak hij het honderdduizendkoppige publiek toe. Hij bedankte iedereen die was gekomen en voegde daar onverwachts aan toe: “ik houd van jullie!”
Na iedere spreker was er een meer of minder geslaagd muzikaal optreden. De spreekster die mij het meeste deed, was een orthodoxe vrouw met een kleurig hoofddeksel, Sara Rosenfeld. Zij sprak echt uit haar hart, en niet zo schreeuwerig zoals sommige mannen. ”We moeten bidden dat uit dit samenkomen iets groots zal worden geboren,” zei ze. Peres applaudisseerde krachtig.
Dahlia Rabin kwam het podium op. Het viel me op hoezeer zij op haar moeder Leah is gaan lijken; ze introduceerde Clinton, die uiting gaf aan zijn bewondering en vriendschap voor Rabin: “He never stopped seeing other people, including his adversaries, as human beings”. Clinton is ervan overtuigd dat Rabin werkelijk vrede met de Palestijnen had kunnen brengen, omdat hij het vertrouwen van Arafat genoot, die wist dat Rabin een man van zijn woord was. (Het a-politieke karakter vloog het raam uit, want iedereen begreep welke premier geen ‘man van zijn woord’ was). Hij riep de menigte op om het hoofdstuk dat Rabin was begonnen, voort te zetten. Ook president Obama, wiens vooraf opgenomen boodschap later op een enorm videoscherm werd uitgezonden, sprak zich in duidelijke bewoordingen uit voor de tweestaten oplossing als het enige juiste eerbetoon aan de ‘warrior for peace’ die Rabin later in zijn leven werd. Er is wel een verschil in gevoelstemperatuur tussen beide Amerikaanse leiders: Clinton is echt een vriend van Israël (en van het Joodse volk), Obama is gewoon een pragmatisch politicus.
Het tweede dat me echt raakte, na mevrouw Rosenfeld, was de keuze voor het ‘Ana BeChoach’, een krachtig gebed van rabbi Nechonja ben Hakana uit de eerste eeuw, dat wordt gezegd in tijden van grote nood (het werd gezongen op een wat Willy Alberti-achtige manier, maar desondanks):
Ana becho’ach g’doelat y’minchatatir t’zroerah, kabel rinat amchah sagvenoe tahareinoe nora …
‘Bevrijd toch door Uw grote kracht het gebonden Jisraeel, Aanvaard het gebed van Uw volk, bescherm ons, laat ons rein zijn, ontzagwekkende G-d …’
Het was zeker niet allemaal zo religieus, de sprekers of spreeksters vertegenwoordigden alle geledingen uit de Israëlische maatschappij, Arabieren, vromen, seculieren, jeugdbeweging, vrouwen - en het duurde allemaal erg lang. Kol hakavod voor het publiek dat uren bleef staan, met vlaggen en ballonnen zwaaiend. Ik hield het niet zo lang vol, viel in slaap en werd even wakker toen als slotakkoord het Hatikwa werd gezongen.
Iets heel anders: een goede kennis van mij komt deze maand op alija. Ik verwelkomde hem per mail en voegde daar aan toe dat hij wel juist in een moeilijke periode aankwam. Hij schreef terug:
Mijn opa hoorde in de jaren ’20 van de vorige eeuw op de radio, die mijn vader zelf in elkaar had geknutseld, ‘het is onrustig in Palestina’. Hij zei tegen mijn vader: “Jongen, luister goed. Dit ga je je hele leven horen, dat het onrustig is in Palestina.” Gelijk had-ie.
