De auteur van bovenstaand boek, Tuvia Tenenbom heeft een interessante biografie: hij werd geboren in Israël in een ultra-orthodox, anti-zionistisch gezin, beide ouders overlevenden van de sjoa. Omdat hij een telg was uit een geslacht van Europese rabbijnen, was de verwachting dan ook dat hij in de rabbijnse voetsporen zou treden. In plaats daarvan brak hij met zijn jesjiwa en vertrok 33 jaar geleden naar de VS, waar hij alles ging studeren wat eerder niet mocht – van mathematica en computer science tot literatuur en theater. Hij is oprichter en artistiek directeur van het Jewish Theater in New York, schrijver, toneelschrijver, en tevens journalist voor zowel Amerikaanse als Duitse media. Over Duitsland schreef hij eerder een boek Allein unter Deutschen dat in Duitsland voor veel opschudding zorgde. Uitgeverij Suhrkampf gaf hem de opdracht acht maanden door te brengen in zijn geboorteland Israël en op dezelfde manier zijn bevindingen op te schrijven. Allein unter Juden is vertaald in het Hebreeuws en Engels, (Catch the Jew!) en in Israël een bestseller geworden. Door rechtse en linkse critici geprezen: 'een literaire sensatie' volgens Ha'aretz, 'Dit boek in een must voor iedereen die zich een onafhankelijke mening wil vormen over de realiteit van deze regio', schrijft Israel Hayom.
Voor zijn rondreis door Israël en de West Bank gaat Tenenbom undercover als 'Tobi de Duitser' die voor het eerst in het Heilige Land is. Zijn vlasblonde haar en dikke buik lenen zich voor die rol. Hij vertelt dat hij journalist is en de gesprekken op schrift gaat stellen, maar niet dat hij Joods is, en evenmin dat hij Hebreeuws en Arabisch beheerst. Als een soort kruising tussen Borat en Michael Moore weet hij met zijn argeloze vragen de meest uiteenlopende gesprekspartners – van nationaal-religieuze kolonisten tot Jibril Rajoub (voormalig leider van de Palestijnse geheime dienst) tot linkse Israëlische activisten - het achterste van hun tong te laten zien. Duitsers blijken enorm populair te zijn bij Palestijnen en eveneens bij linkse Israëlische jongeren.
Catch the Jew bestaat uit 55 korte hoofdstukken, en de surrealistische situaties die Tenenbom beschrijft zijn zeker hilarisch. Maar daaronder schuilt een venijnige kritiek, vooral op de honderden Europese en Amerikaanse NGO’s die actief zijn in Israël en op de Westoever. Ik heb me zelf ook meer dan eens verwonderd over de buitenlandse ‘vredesindustrie’ die zich hier, met behulp van veel dollars en euro’s, heeft ontwikkeld. Maar Tenenbom boort dieper naar de motivatie van al deze organisaties. Hij neemt deel aan activiteiten van NGO’s als de Konrad Adenauer Stichting en het Rode Kruis en bezoekt het kantoor van Artsen zonder Grenzen in Beit Chanina, Jeruzalem. Op grond van wat hij beleeft en wat hij van zijn gesprekspartners hoort, beschrijft hij ze als politieke organisaties, eenzijdig pro-Palestijns en anti-Israël. Zo gaat hij mee met het bezoek van een Italiaanse vredesorganisatie, Casa per la pace Milano, aan Yad Vashem. Hun gids is een jonge Israëli, Itamar, die zichzelf beschrijft als een 'ex-Jood'. Deze ex-Joodse gids probeert de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog te actualiseren door voortdurend vergelijkingen te trekken tussen de toenmalige nazi’s en de huidige Israëli’s. De uitroeiing van de Joden, beginnend in 1942, is net zoiets als “wat er tegenwoordig in Palestina gebeurt. Wat hier in Israël plaatsvindt is Holocaust". De Italiaanse jongeren drinken het allemaal gehoorzaam in. De zelfbenoemde historicus/gids vermeldt dat Hitler nooit een bevel zou hebben gegeven om alle Joden te vermoorden – de moordpartijen kwamen voort vanuit het voetvolk, de arme Duitse soldaten die getraumatiseerd waren door alle dood en verderf om hen heen. Want dat gebeurt namelijk ook in het Israëlische leger, hij heeft het zelf meegemaakt, heeft Palestijnse kinderen in vrachtauto’s geladen, en daarom begrijpt hij hoe de Duitsers zo ver konden komen. Casa per la pace Milano wordt gesubsidieerd door de Europese Commissie. Nu de jongeren van hun gids de 'Israëlische kant' hebben gehoord, gaan ze de volgende dag de 'Palestijnse kant' horen, zodat ze evenwichtig geïnformeerd worden …
Amusant is het verslag van de ontmoeting die Tenenbom heeft met Jibril Rajoub, die vele jaren van zijn leven in Israëlische gevangenissen doorbracht. Rajoub, vertrouweling van wijlen Arafat, voormalig leider van de West Bank Preventieve Veiligheidsdienst, is thans hoofd van de Palestijnse Voetbalfederatie. Tobi de Duitser en Rajoub kunnen het goed met elkaar vinden, Tenenbom waardeert Rajoub vanwege zijn trots, zijn toewijding aan de strijd met Israël, zo anders dan de 'zelfhaat' die hij bij veel linkse Israëli’s meent te zien. Rajoub nodigt hem uit op een kilometerslange wandeling door Palestijns gebied, die eindigt in een gezellige maaltijd bij Rajoub thuis, in Jericho. De Palestijn geeft Tobi een nieuwe naam: voortaan is hij 'Aboe Ali'. (De andere Duitser die deze naam mocht dragen was Hitler, weet Tenenbom toevallig).
Tenenbom’s interview met Ha’aretz-journalist Gideon Levy is serieuzer van aard. Levy schrijft wekelijks over het onrecht dat individuele Palestijnen wordt aangedaan door Israël. Hij vergelijkt Israeli’s niet met de nazi’s zoals de ex-Jood Itamar doet, maar ziet wel overeenkomsten met Zuid-Afrika tijdens de apartheid. Hij onderkent dat de overmatige betrokkenheid van Europese landen bij het conflict een manier is om hun schuldgevoelens te verlichten – “als de Joden nu zulke verschrikkelijke dingen doen, is het misschien niet zo erg wat wij hun hebben aangedaan". Maar in het algemeen is men in Europa gevoeliger voor mensenrechten dan in de VS, zegt Levy. Hij blijkt geen Arabisch te spreken, wat Tenenbom verwondert. Hoe kan Levy als hij een tolk gebruikt, weten of de informatie die de Palestijnen hem geven, wel juist is? Vaak wijkt de informatie in het Engels aanzienlijk af van wat er in het Arabisch wordt gezegd, Arafat was bijvoorbeeld een meester in ‘double speak’. Van een belofte dat Tobi een keer mee mag met Levy’s bezoeken aan Palestijnen, komt niets terecht – door het hele boek verschijnen sms-jes van Levy 'dat het hem spijt dat het nu niet mogelijk is'. Ik denk dat Levy Tobi de Duitser niet vertrouwde. Jammer, want Tobi verstaat wel Arabisch. In een ander hoofdstuk ontmoet hij een van de tolken van Gideon Levy – de man blijkt te vinden dat de Holocaust nooit heeft plaatsgevonden.
Niet alles is even scherp in dit boek, soms neemt Tenenbom zijn toevlucht tot flauwe trucs, door gesprekspartners die hij niet mag of met wie hij het niet eens is, aan te duiden als ‘Zijne Hoogheid’, ‘Zijne Heiligheid’ of ‘Hare Intelligentie’ en ze belachelijk te maken. Af en toe vraagt hij helemaal niet door en neemt hij genoegen met een gemakkelijke satire. Maar alles bij elkaar genomen geeft Catch the Jew een goed beeld van de surrealistische werkelijkheid in het Heilige Land en vooral van de dubbelzinnige inmenging door Europese en Amerikaanse NGO’s.
Tuvia Tenenbom: Catch the Jew!, Jerusalem, Gefen Publishing House, 2015.
