In Los Angeles overleed vorige week de Amerikaanse rabbijn Phillip Berg, oprichter van de over de hele wereld verspreide Kabbala Centra, die het grote publiek een gepopulariseerde versie van de geheime traditie binnen het jodendom bieden. Ook Jeruzalem beschikte een vijftal jaren geleden over zo’n Kabbala Centrum, in een fraai witgeschilderd pand, naast café Hillel. Het centrum bevond zich vlakbij een spirituele boekwinkel, maar de eigenaar daarvan distantieerde zich van de ‘Kabbala-light’ die er werd beoefend. Compleet met het verkopen van flesjes ‘Kabbala water’ en kleine exemplaren van de Zohar, die je als amulet in je jaszak kon dragen. De hoofdzaak waren natuurlijk de cursussen die werden gegeven, die ik niet heb bijgewoond, dus daar kan ik niets over zeggen. Kennelijk werd het Kabbala Centrum te licht bevonden door de Jeruzalemse spirituele intelligentsia, want het hield het maar enkele jaren vol. Tegenwoordig zit er een wafelrestaurant in het pand. In Tel Aviv heeft het Kabbala Centrum, zoals te verwachten in een overwegend seculiere stad, meer succes.
Rabbijn Berg kwam uit de school van rabbijn Yehuda Ashlag (1886-1955), een Poolse Jood die in Warschau werd geboren en in 1920 naar Jeruzalem kwam. Berg kreeg les van rabbijn Brandwein, een zwager van Ashlag. In 2004 verscheen in de bijlage van Ha’aretz een artikel over Ashlag, geschreven door Micha Odenheimer, waaraan ik een paar feiten over zijn leven ontleen. Ashlag was een mysticus en een marginale figuur, zelfs binnen de ultra-orthodoxe wereld waartoe hij behoorde. Hij was een tijdgenoot van, en bevriend met, rabbijn Kook, de latere opperrabbijn van Israël. Begin jaren ’50 verscheen Ashlag’s boek Hasulam (De Ladder) een commentaar op de Zohar, het belangrijkste boek binnen de Joodse mystieke traditie. Hij beschreef een praktische methode waarmee lezers van zijn boek stap voor stap een steeds hogere vorm van bewustzijn konden bereiken, zoals aartsvader Jacob in zijn droom over de ladder tussen hemel en aarde. Tegelijkertijd was Ashlag vanuit zijn mystieke visie een sociaal revolutionair, hij zag de hele mensheid als één geheel en was ervan overtuigd dat alleen een economisch systeem dat die eenheid erkende, een tijdperk van ‘collectieve verlichting’ zou kunnen brengen. Ben Goerion voerde veel gesprekken met rabbijn Ashlag en schreef daarover: “Terwijl ik met hem over Kabbala wilde praten, wilde hij met mij over socialisme en communisme praten”.
Waar het bij Ashlag’s visie om gaat, is de transformatie van de mensheid van een zelf-vernietigend egoïsme naar een elkaar voedend altruïsme dat van ieder mens een kanaal voor het goddelijke licht maakt. Of om het kabbalistisch uit te drukken: de ‘wil om te ontvangen’ die G’d de mensen heeft meegegeven, kan worden omgebogen tot de ‘wil om te ontvangen teneinde te delen.’ Dat kon je volgens Ashlag leren door bestudering van de Kabbala, maar vooral door de praktijk, door te geven, zowel kennis als aardse goederen, en door een samenleving die is gebaseerd op economische rechtvaardigheid.
Rabbijn Ashlag stierf in 1954 in armoede en relatieve onbekendheid, op erev Jom Kipoer. Hij was te revolutionair voor de ultra-orthodoxe wereld waar hij deel van uit bleef maken en te abstract en universalistisch voor de nationaal-religieuzen. Maar de tijden veranderen. ‘De wil om alleen te ontvangen’ is wereldwijd gestuit op de grenzen van wat onze planeet aankan; misschien is daarom de Kabbala van Ashlag in opkomst. Maar Berg’s wereldwijde netwerk van Kabbala Centra lijkt in belangrijke mate af te wijken van de leer van Ashlag. Berg introduceerde allerlei ‘magische elementen’ uit andere Kabbalistische systemen en hij zag de mogelijkheid om van Kabbala een soort self-help methode te maken, niet alleen bedoeld voor Joden maar voor iedereen die ‘hogere kennis’ wilde hebben. Samen met zijn vrouw en zoons zette hij een succesvolle marketingcampagne op en bracht zijn methode zelfs onder de aandacht van popidolen als Madonna en Mick Jagger. Terwijl rabbijn Ashlag zich verzette tegen het vragen van geld voor onderricht in Kabbala, zijn Berg’s Kabbala Centra behoorlijk commerciële ondernemingen. Dat heeft twee kanten: de reputatie van de Joodse mystiek onder serieuze zoekers is schade berokkend, maar anderen hebben wel degelijk een spirituele gemeenschap gevonden binnen de verschillende centra. En voor sommigen zijn de Kabbala Centra de opening geweest om terug te keren tot het jodendom waarvan ze de mystieke, revolutionaire kern niet kenden.
