Bij Rosj Hasjana horen tal van simaniem, symbolen. Uiteraard de partjes appel die in honing worden gedoopt in de hoop op een zoet jaar. Ook de challes veranderen van vorm, rond, om de jaarcyclus uit te beelden en ze worden net als de appelpartjes in honing gedompeld, niet in zout. Dat gebeurt tot aan Jom Kipoer.
En het blazen op de sjofar, een geluid dat oproept tot innerlijk wakker worden en tot introspectie, nadenken over het afgelopen jaar, wat er goed ging en wat er beter zou kunnen, op het persoonlijke vlak.
Een sjofar bestaat uit de hoorn van een koosjer dier, bij Asjkenaziem meestal de hoorn van een ram. Sefardische Joden geven vaak de voorkeur aan een indrukwekkende gedraaide langere hoorn, bijvoorbeeld van een antilope. In Jeruzalem liggen op het ogenblik allerlei soorten sjofariem in manden voor de winkels met religieuze waren. Ik probeerde een keer zo´n sjofar aan mijn lippen te zetten, maar hoe bol ik mijn wangen ook blies, er kwam geen geluid uit. De sjofarblazer in de reformsjoel Kol Hanesjama is een saxofonist, die kan het duidelijk wel, maar toch is het altijd spannend of alle verschillende klanken, kort of lang, heel of gebroken, er goed uitkomen en als dat aan het eind van de dienst is gelukt, breekt de spanning; er wordt geklapt en er worden gelukwensen geroepen.
Een ander soort appels zijn de granaatappels, rimoniem, die in deze periode opgestapeld liggen in de kramen van Machané Jehoeda. Granaatappels behoren tot de bekende zeven soorten van Israël, samen met tarwe, gerst, druiven, vijgen, olijven en dadels. In het Hooglied worden granaatappels verbonden met liefde en sensualiteit: "Zie u bent mooi, mijn liefste (…) als een scharlaken draad zijn uw lippen en lieflijk is uw mond. Door uw sluier heen glanzen uw wangen als een opengespleten granaatappel." De rabbijnse traditie remt die sensuele interpretatie ietwat, en beschouwt de granaatappel eerder als symbool van rechtvaardigheid, kennis en wijsheid. Er zouden precies 613 arils (rode zaadjes) in een granaatappel zitten, die de 613 mitswot symboliseren. (Niet dat dat letterlijk zo is natuurlijk, maar het zijn er wel veel.) De wens die erbij hoort: “Dat we vol van goede daden – mitswot – mogen zijn, zoals de rimoniem vol zaadjes."
Een goed en gebensjt jaar voor alle lezers van deze column!
In het oude Perzië en bij de Grieken en Romeinen was de granaatappel weer een symbool van liefde en vruchtbaarheid, verbonden met Aphrodite, maar ook een symbool van dood en wedergeboorte, verbonden met Demeter en Persephone. Voordat Persephone volgens de mythe door haar moeder Demeter terug was gehaald uit de onderwereld, had kidnapper Hades haar enige bloedrode arils laten eten. Daardoor was zij voor eeuwig met hem verbonden en moest ze na de lente weer terugkeren naar de onderwereld.
De zomen van het kleed van de hogepriester in de Tempel waren versierd met hemelsblauwe, paarse en rode wollen rimoniem, om en om met gouden belletjes. Als de hogepriester zich bewoog, hoorde je die belletjes rinkelen, maar het geluid werd gedempt door de wollen granaatappeltjes. Zo lang het gedempte geluid van de belletjes klonk betekende dat dat de hogepriester in leven was.
Omdat Rosj Hasjana letterlijk ´hoofd van het jaar´ betekent, hebben sommige mensen een vissenkop op de Rosj Hasjana schotel – heb ik gelukkig nooit meegemaakt, wel in de gematigder vorm van een visgerecht. Bij de vissenkop wordt de wens uitgesproken dat het Joodse volk het komend jaar tot de kop zal behoren en niet tot de staart. Mijn gastvrouw voor de eerste avond heeft ons gevraagd allemaal een klein symbolisch gerechtje mee te nemen, we mochten zelf iets origineels of nieuws bedenken, maar het liefst iets veganistisch, want verder aten we kip of vlees.
Tot zover de symbolen.
Wanneer ik met de chagiem niet in Amsterdam maar in Jeruzalem ben, is er sprake van keuzestress. Ga ik met Kol Nidré naar mijn eigen Kol Hanesjama sjoel of samen met mijn gastvrouw naar Yedidiya, haar modern-orthodoxe sjoel? Voor de ochtenddienst de volgende dag kan ik kiezen tussen Kol Hanesjama met daarna een potluck lunch waarbij we allemaal een gerecht meebrengen, of Nava Tehila die de dienst in de tuin van het Nature Museum houdt, wat altijd een heel bijzondere ervaring is. Ook daar zorgen de deelnemers voor iets te drinken en te nasjen.
Kon ik mezelf maar in tweeën splitsen, zoals een granaatappel.
