Ruim twee jaar geleden zaten cineaste Renee Sanders en ik in Jeruzalem samen te kijken naar de uitzending van het Vijfde Wereld Holocaust Forum, een grote diplomatieke bijeenkomst in Israël, met als thema: De holocaust herdenken, antisemitisme bestrijden. Er waren 49 landen vertegenwoordigd, met veertig staatshoofden, onder andere de Amerikaanse vice-president Pence, president Macron, prins Charles en de koningen van Spanje, België, Luxemburg en Nederland.
Alles werd echter overschaduwd door de eregast die persoonlijk werd binnengeleid door premier Netanjahoe: president Poetin. Het hele forum bleek niet te zijn georganiseerd en gefinancierd door Yad Vashem, wat ik oorspronkelijk aannam, maar door het Europees-Joods Congres een organisatie onder voorzitterschap van Moshe Kantor, een Russisch-Joodse zakenman en filantroop. De Poolse president was niet verschenen, de president van Litouwen evenmin. President Zelensky van Oekraïne liet op het laatste moment weten niet te komen, maar een aantal niet-uitgenodigde Sjoa-overlevenden te sturen in plaats van zijn delegatie. De behandeling van de Tweede Wereldoorlog kwam neer op een uiterst eenzijdig pro-Russisch en anti-Pools verhaal. Renee Sanders merkte op: "Israël lijkt een Sovjet-satelliet te zijn geworden!" (Bij Yad Vashem verontschuldigde men zich naderhand dat men had deelgenomen aan zo´n politiek gekleurd evenement.)
Daar moest ik meteen aan denken toen ik donderdag 24 februari hoorde dat de Russische invasie nu werkelijk was begonnen. In de oorlogsverklaring die Poetin aflegde, zegt hij ronduit dat hij Oekraïne niet als een legale onafhankelijke natie beschouwt. Tot twee uur ´s nachts zat ik aan mijn desktop gekluisterd om van zoveel mogelijk verschillende bronnen te horen en te lezen wat, en waarom, en hoe nu verder.
Ik ben verbaasd dat men in Nederland zo verbijsterd is dat de Russische troepen Oekraïne echt zijn binnengevallen. Waar dacht men dat die troepenconcentraties voor bedoeld waren, 150.000 aan de Russische grens met Oekraïne en nog eens 30.000 in Wit-Rusland? Voor de show? Ik heb de Amerikaanse pers, die al maanden de alarmklok luidde min of meer gevolgd, dus vandaar geen verbazing. Wel geschokt nu het zo ver is.
Luisterend naar NPO1 hoor ik een nieuwslezeres opgewekt aankondigen dat er ernstige sancties worden afgekondigd. (Dit was pas de eerste dag, nog geen zwaardere maatregelen zoals uitsluiting van het Swift-systeem) Denkt Nederland dat Poetin daar last van heeft? Hij heeft zich hier al een tiental jaren op voorbereid. Hij heeft genoeg miljoenen of miljarden aan olie- en gasbetalingen liggen en kan het lang uitzingen. Arme Oekraïners, arme Zelensky.
Sinds de invasie donderdagochtend vroeg wordt de Jewish Agency overspoeld met verzoeken van Joden die uit Oekraïne proberen te vluchten om Israël te bereiken. Er wordt door Israël, althans op vrijdag 25 februari, gerekend op zo´n tienduizend nieuwe Oekraïense Joden. Iedereen die onder de Wet op de Terugkeer naar Israël wil komen, moet aantonen ten minste één Joodse grootouder te hebben. Maar omdat de beslissing over een aanvraag gewoonlijk maanden in beslag kan nemen, gezien de bewijsvoering met geboortebewijzen, notariële verklaringen en zo voort, wordt er gewerkt aan een verkorte procedure. De Israëlische ambassadeur in Oekraïne heeft bij de grensovergangen in het zuiden en westen, naar Polen, Slowakije, Hongarije en Roemenië, vertegenwoordigers neergepoot om Oekraïense Joden en Israëli´s die het land uit willen, te helpen.
E. belt op uit Amsterdam, hij is behoorlijk aangeslagen door het bericht van de invasie. Hij had ook niet verwacht dat Poetin echt tot actie zou overgaan. Hij zegt wel meteen dat dit de hele wereldorde gaat veranderen. (Hij is een grondige krantenlezer). Ik merk dat ik me tot nu toen heb afgeschermd van denken over de wereldwijde gevolgen. E. raadt me aan te luisteren naar de (bewaarde) uitzending van het VPRO-programma Nooit Meer Slapen van 25 februari, waarin Pieter van der Wielen een gesprek heeft met Ruslandkenner Michel Krielaars.
Het was na het beëindigen van de Koude Oorlog de bedoeling dat Oekraïne een neutrale bufferstaat tussen Oost en West zou blijven. Bij de Duitse eenwording is mondeling beloofd dat de NAVO zich niet verder oostelijk zou uitbreiden. Maar dat is nooit op schrift gesteld. Poetin schijnt zich daardoor bedrogen te voelen.
Mijn jongste broer, die Russisch heeft gestudeerd en een of meer keren in de – toen nog - Sovjet-Unie heeft rondgelopen, zei zo´n twee jaar geleden al dat het stom was van Europa om Oekraïne bij de EU of bij de NAVO te willen krijgen.
Ik heb voor de tweede keer geluisterd naar het uitstekende gesprek tussen Van der Wielen en Michel Krielaars. Die laatste heeft jarenlang als correspondent in Rusland gewoond. Het gaat Poetin en de kleptocratie van een tiental oligarchen om hem heen om het herstel van de grandeur van het oude Sovjetrijk, zegt hij. Naast Poetin wijst hij twee andere figuren aan als machthebbers, Nikolai Patroesjev, secretaris van de Russische Veiligheidsraad, en Alexander Bortnikov, hoofd van de FSB, zoals de KGB tegenwoordig heet.
"Eens een KGB'er, altijd een KGB'er", zei mijn broer over Poetin, en dat geldt waarschijnlijk ook voor Bortikov. In Rusland wordt het westen als volkomen decadent beschouwd, als verwijfd, met het homohuwelijk en "de bejaarden die worden doodgeprikt", aldus Krielaars. Daartegenover staat de mannelijke, patriarchale Russische cultuur. Vandaar die belachelijke foto´s van Poetin te paard met ontbloot bovenlijf, denk ik. Maar wat ik bespottelijk vind, is in Russische ogen misschien bewonderenswaardig.
Krielaars memoreert dat Poetin in 2002 of 2003 zelf voelhorens heeft uitgestoken betreffende het NAVO-lidmaatschap voor Rusland, maar hij is toen teruggefloten door de Russische legertop.
In de vrijdagkrant (Haaretz) geeft journalist Amos Harel de visie weer van prof. Adamsky, autoriteit op het gebied van Russisch strategisch denken, en adviseur van verschillende veiligheidsdiensten in Israël, Europa en de VS. Poetins toespraak aan de vooravond van de invasie deed hem – huiverend – denken aan Stalins speech in november 1941, toen de Duitsers Moskou naderden.
Het gaat Poetin om veel meer dan alleen Oekraïne, aldus Adamsky. Hij is er op uit de internationale verhoudingen die aan het einde van de Koude Oorlog zijn gevormd, grondig overhoop te halen. De regering in Kiev heeft in zijn ogen geen bestaansrecht, het hele Oekraïne is een stuk gereedschap in de handen van het Westen. Het moet uit zijn met de hegemonie van de VS en het Westen; Rusland moet weer een even sterk machtsblok worden. Adamsky wijst erop dat het Russische leger sinds 2008 grondig is gemoderniseerd. De burgeroorlog in Syrië is het oefenterrein voor het leger geweest. In Oekraïne zullen ze hun nieuw verworven gevechtscapaciteit aan de wereld tonen. (En als ze op teveel tegenstand stuiten, schieten ze het hele land aan barrels, net als in Syrië, denk ik daarbij.)
Officieel mogen jonge dienstplichtigen in Rusland niet naar het front worden gestuurd, tenzij ze een contract tekenen en beroepsmilitair worden. Maar in werkelijkheid worden dienstplichtigen nu zonder enig contract verplaatst voor 'oefeningen' die dan opeens in Oekraïne blijken plaats te vinden. (Informatie van het comité Moeders van Soldaten).
Israël probeert intussen een onmogelijke balanceer act vol te houden tussen de VS en Rusland, en ook tussen Rusland en Oekraïne, twee bevriende landen die plotseling vijanden van elkaar zijn geworden. Nadat Israël donderdag de invasie "een ernstige schending van de internationale orde" had genoemd, zonder de woorden Poetin of Rusland, reageerde Rusland prompt met een verwijzing naar de Israëlische annexatie van de Golanhoogten in 1967. Later sprak minister van Buitenlandse Zaken Lapid een scherpere veroordeling uit, waarin Rusland wel degelijk wordt genoemd.
De VS zijn Israëls belangrijkste bondgenoot. Het Iron Dome luchtafweersysteem is door Israëli´s en Amerikanen samen ontwikkeld. Voor levering aan derden moeten beide landen toestemming geven. President Zelensky verzocht het Iron Dome systeem naar Oekraïne te sturen en Israël heeft dat geweigerd. Uit angst de Russische beer, die in groten getale in Syrië aanwezig is, tot vijand te maken. Dan zou de Israëlische luchtmacht niet langer Irans wapenkonvooien en raketopslagplaatsen in Syrië onschadelijk kunnen maken. Ik schaam me voor die weigering.
Het uitblijven van Amerikaanse militaire steun voor Oekraïne maakt intussen duidelijk dat ook Israël alleen op zichzelf kan vertrouwen in het geval van een aanval door een vijandelijke mogendheid, staat er in The Jerusalem Post van 27 februari.
Het is nu dinsdag 1 maart. Vreselijke beelden van een gebombardeerd flatgebouw en verwoeste auto´s in Charkiv. Er schijnen clusterbommen te worden gebruikt. Poetin heeft eerder gezegd dat het Russische leger zo min mogelijk burgerslachtoffers zou maken, en het Kremlin houdt dat nog vol, maar dat is duidelijk gelogen.
