Vandaag las ik dankzij Ronny Naftaniel op Facebook over een antisemitisch incident in San Carlos de Bariloche, een stad in het Andesgebergte, in het zuidwesten van Argentinië, vlakbij de grens met Chili. De leerlingen van een Duitse school in Bunenos Aires, die op schoolreis naar Bariloche waren gekomen, hadden zich voor een feestje in een nachtclub uitgedost als nazi’s, met swastika armbanden en Hitlersnorretjes. Dat vond een aantal Joodse jongeren in de nachtclub niet leuk. De uitsmijters wilden de Duitse namaak-nazi’s er niet uitzetten. Ten slotte kwam het tot een vechtpartij, tussen Joods-Argentijnse en Duits-Argentijnse jongeren, waarna de Duitse leerlingen alsnog de club werden uitgegooid. Het hoofd van de school uit Buenos Aires bood haar verontschuldigingen aan voor dit “volkomen onverdedigbare gedrag”. Haar leerlingen zouden worden gestraft en ze stelde een opvoedkundig bezoek aan het Holocaust museum in Buenos Aires in het vooruitzicht.
Na dit bericht pakte ik Altijd Mazzel; een wereldreis langs joodse gemeenschappen, geschreven door Maurice Swirc, uit de boekenkast. Onder de kop ‘Nazi’s, de junta en de joodse tango’ wijdt hij een hoofdstuk aan de Joods-Argentijnse gemeenschap. Hij begint bij San Carlos de Bariloche, waarvan “de architectuur in het centrum doet denken aan een Tiroler bergdorp”. Het huidige ski-oord werd ruim honderd jaar geleden gesticht door een Duitse zakenman. In de jaren dertig van de vorige eeuw kwam er een groeiende stroom Duitsers en Oostenrijkers, vandaar dat het centrum er uitziet als een klassiek alpendorp.
Op een foto uit 1938 wappert op het dak van de lokale Duitse school de hakenkruisvlag. Na de Tweede Wereldoorlog zette dictator Juan Perón, die een bewonderaar was van het fascisme (vooral Mussolini) en van het nationaal-socialisme, de grenzen wijd open voor gevluchte oorlogsmisdadigers. Het afgelegen Bariloche, tussen de bergen van de Andes, vormde een ideale schuilplaats. Volgens een lokale Argentijnse journalist werden zelfs Eichmann en Mengele er soms gesignaleerd. Al tijdens de Tweede Wereldoorlog vonden nazi’s, met hulp van het Vaticaan, een veilig heenkomen in Bariloche. Swirc schrijft dat alleen in Argentinië de oud-nazi’s wisten door te dringen tot de machtselite van bedrijfsleven, parlement, leger en politie. Perón had verschillende nazi’s als politiek adviseur. En de militaire junta die tussen 1976 en ’83 de macht had, gebruikte de methodes van het nazi-regime: angst zaaien onder de bevolking, vervolgen, martelen en laten verdwijnen van de tegenstanders.
Tegelijkertijd heeft Argentinië de grootste Joodse gemeenschap van Latijns-Amerika. Joden die de armoede en de pogroms in Rusland en Oost-Europa ontvluchtten, trokken naar Argentinië, soms met de bedoeling door te reizen naar de Verenigde Staten, maar daar werd de immigratie steeds moeilijker gemaakt. Vanaf 1933 werd het klimaat in Argentinië nationalistischer en antisemitischer; niet alleen de lokale nazi-partij of Duitse diplomaten speelden een rol bij het verspreiden van antisemitische ideeën, maar ook de katholieke kerk. Toch kwamen er tussen 1933 en 1945 nog zo’n 40.000 Joden binnen in Argentinië, vooral illegaal. In 1960 woonden er ongeveer 310.000 Joden in Argentinië, vooral met een Oosteuropese achtergrond. Later zijn weer tienduizenden Joden vertrokken naar Israël, de Verenigde Staten en Canada, onder andere door een golf van antisemitisme in de jaren zestig en de pesos-crisis eind jaren negentig. De Joodse gemeenschap telt nu nog ongeveer 185.000 mensen, van wie de meesten in Buenos Aires wonen.
Swirc werd in Bariloche rondgeleid door Hernán Demb, een Joodse Argentijn die zich trots “de enige Joodse gids van Patagonië noemt. “Dit is een goede plek om joods te zijn, maar je moet niet teveel nadenken over de achtergrond van de mensen die hier wonen of hebben gewoond”, zegt de gids. De Joodse gemeenschap van Bariloche telt tegenwoordig dertig actieve gezinnen, schrijft Swirc. De meesten zijn gemengd gehuwd, en niet religieus. De gemeenschap hield zich nogal gedeisd, tot juli 1994, toen er een bomaanslag plaatsvond op het gebouw van de koepelorganisatie van Joodse instellingen (AMIA) in Buenos Aires, met veel doden en gewonden. Toen liet men voor het eerst ook een protest horen in de media.
In augustus van hetzelfde jaar barstte er een andersoortige bom: Erich Priebke, de bestuursvoorzitter van de Duitse school in Bariloche, werd door een Amerikaanse tv ploeg ontmaskerd als oorlogsmisdadiger. Priebke had in 1944 als SS-Hauptsturmführer een massamoord op 335 Italiaanse burgers geleid, onder wie 75 Joden. Het was de vergelding voor een aanval van Italiaanse partizanen, waarbij 33 Duitse soldaten werden gedood. Enkele van de opgepakte burgers waren door Priebke persoonlijk doodgeschoten. Bariloche stond in één klap wereldwijd bekend als vluchthaven voor nazi’s.
Zowel het Nederlandse koningshuis als de familie Zorreguieta heeft banden met Bariloche. Prins Bernard bezocht het stadje tijdens de Tweede Wereldoorlog, hoewel het hem was verboden Argentinië en Chili te bezoeken, vanwege de aanwezigheid van talloze Duitse geheime agenten. Daar trok hij zich natuurlijk niets van aan. Samen met Perón en diens vrouw Evita bezocht hij het ski-oord nog eens in 1951. De familie Zorreguieta komt er al jaren skiën. Willem-Alexander en Maxima, toen nog prinselijk paar, kochten in 2009 een landgoed (een ranch) in de omgeving van Bariloche.
Het luxe hotel Llao Llao waar prins Bernard in 1951 verbleef en waar Willem-Alexander voor het eerst zijn schoonouders ontmoette, is tegenwoordig eigendom van Eduardo Elsztian, een grote vastgoedontwikkelaar en nationaal leider van Chabad. Ieder jaar met Pesach wordt er een enorme sedermaaltijd georganiseerd voor rondreizende Israëli’s en andere Joden. Met ongekende beveiliging, aldus gids Hernán. Dat lijkt me ook wel nodig in dit “Beieren van de Andes”.
When in Rome, do as the Romans do, hebben de leerlingen van de Duitse school in Buenos Aires misschien gedacht.
